سلامت پا در دیابت
آیا می‌دانید از هر ۴ فرد دیابتی، ۱ نفر در معرض خطر «پای دیابتی» قرار دارد؟
بر اساس آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت، تعداد افراد مبتلابه زخم پای دیابتی در حال افزایش است. زخم پای دیابتی علاوه بر تحمیل هزینه‌های سنگین درمان با افزایش ریسک مرگ‌ومیر در افراد مبتلابه دیابت (نوع دو) همراه است بنابراین حفظ سلامتی پا موضوع بسیار مهمی است. شناسایی علل مؤثر در ایجاد زخم پا و مراقبت روزانه از پا لازمه حفظ سلامتی پا است.
علل مؤثر در ایجاد زخم پای دیابتی
نوروپاتی محیطی، بیماری‌های عروق محیطی و فشارهای متعدد بر روی یک ناحیه از پا، از علل ایجاد زخم پای دیابتی است که عدم کنترل قند خون از مهم‌ترین عوامل مستعد کننده نوروپاتی محیطی و بیماری‌های عروق محیطی است.
نوروپاتی محیطی با تأثیر بر اعصاب حسی، حرکتی و یا اتو نوم زمینه ایجاد زخم پای دیابتی را فراهم می‌کند. نوروپاتی حسی به‌واسطه کاهش حس حفاظتی (protective sensation)، نوروپاتی حرکتی با ایجاد تغییرشکل پا و اختلالات حرکتی و نوروپاتی اتو نوم به دلیل کاهش تعریق و خشکی پوست، در ایجاد زخم پا مؤثر هستند.
بیماری‌های عروق محیطی با کاهش خون‌رسانی در پا زمینه ایجاد زخم را فراهم می‌کنند. بیماری‌های عروق محیطی مستقیماً با زخم‌های مقاوم به درمان، عفونت و آمپوتاسیون در ارتباط هستند. وجود تمامی این عوامل در کنار فشارهای مکرر خارجی یا تروماهای کوچک می‌تواند سبب خونریزی‌های زیرپوستی و پیشرفت زخم شود.
درمان‌های مناسب برای زخم پا دیابتی
دبرید، کاهش فشار، درمان عفونت و بازسازی عروق، از درمان‌های مناسب زخم پای دیابتی هستند که احتمال آمپوتاسیون را کاهش می‌دهند. از سوی دیگر وجود بیماری‌های احتقانی قلبی، بیماری‌های عروق محیطی، مراحل پیشرفته بیماری‌های کلیوی و عدم استقلال درحرکت، از عواملی است که می‌تواند سبب کاهش پاسخ به درمان شود.
متأسفانه بازگشت مجدد زخم پا پس از درمان آن بسیار شایع است. عدم درمان نوروپاتی محیطی، دفرمیتی پا، بیماری‌های عروق محیطی، افزایش HbA1c و عوامل فیزیکی (مثل افزایش فشار در محل سابق زخم، عدم استفاده از کفش‌های طبی استاندارد، پابرهنه راه رفتن) از عواملی هستند که سبب بازگشت مجدد زخم می‌شود. جالب‌توجه آنکه با جراحی می‌توان مشکلات ساختاری و یا عروقی پا را اصلاح کرد تا از عود زخم پیشگیری شود اما فشارهای مکرر به همراه نوروپاتی مخصوصاً در افرادی که حس درد در آن‌ها کاهش‌یافته، می‌تواند منجر به عفونت و زخم مجدد شود؛ به همین دلیل این افراد باید همیشه از پاپوش‌های طبی استفاده کنند.
پیشگیری از عود مجدد زخم پای دیابتی
پیشگیری از عود مجدد زخم پا نیازمند کنترل خوب دیابت، استفاده مداوم از پاپوش‌های طبی به‌منظور کاهش فشار بر کف پا، توجه به آسیب‌های پوستی (پینه، تاول، زخم‌ها، بریدگی‌های مکرر، خونریزی)، بررسی اختلاف دما بین دو پا در خانه، ویزیت پا توسط کادر درمانی مجرب هر 1 تا 3 ماه یک‌بار است. تشخیص به‌موقع زخم‌های جدید در بیماران باسابقه زخم پای دیابتی نیز می‌تواند در کاهش عوارض مؤثر باشد. مطالعات نشان داده است که بعد از خود مراقبتی و استفاده از پاپوش‌های طبی، جراحی می‌تواند راهکار مناسبی برای پیشگیری از عود مجدد زخم پا باشد.
در آخر می‌توان گفت، آموزش دیابت با افزایش اطلاعات می‌تواند سبب مراقبت از پا در بیماران شود. همچنین بسیاری از افراد مبتلابه دیابت تصور می‌کنند که بعد از بهبود دیگر مبتلابه زخم نمی‌شوند درصورتی‌که باید بیماران آموزش‌های لازم در مورد عود مجدد زخم، پایش و مراقبت‌های بعدی را توسط کادر درمانی ببینند. آموزش مستمر و مؤثر می‌تواند در سلامت پا و پیشگیری از زخم مؤثر باشد.
مراقبت از پا در دیابت
1- مدیریت قند خون روزانه
عدم کنترل قند خون با افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق محیطی و نروپاتی محیطی زمینه زخم پای دیابتی را فراهم می‌کند. کنترل روزانه و مرتب قند خون نقش کلیدی در سلامت پا دارد.
2- بهبود خون‌رسانی در پا
مصرف سیگار با آسیب بر دیواره عروق می‌تواند سبب کاهش جریان خون در پاها شود. ترک سیگار و انجام منظم و روزانه ورزش می‌تواند سبب بهبود خون‌رسانی در پاها می‌شود.
3- خود مراقبتی از پا
آموزش و بکار گیری اصول خود مراقبتی از پا نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات پا دارد که این اصول شامل:
- معاینه روزانه پاها
روزانه پاهای خود را ازنظر وجود زخم، بریدگی، تاول، میخچه و یا هر نوع تغییر دیگر معاینه کنید تا در صورت لزوم سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
درصورتی‌که معاینه کف پا برای شما سخت است می‌توانید از یک آینه کمک بگیرید.
از درمان خودسرانه زخم، تاول، میخچه و یا پینه پا خودداری کنید.
- بهداشت روزانه پاها
لازم است روزانه پاها را با آب ولرم و صابون بشویید و آن‌ها را به‌خوبی خشک‌کنید.
بعد از شستشو پاها، به‌منظور پیشگیری از ایجاد خشکی، ترک و پوسته‌پوسته شدن، آن‌ها را با گلیسیرین یا کرم‌های مخصوص پا چرب کنید.
توجه: لابه‌لای انگشتان پا را چرب نکنید.
اگر برای تمیز کردن کف پا از سنگ‌پا استفاده می‌کنید، سنگ‌پا را بر روی پوست خشک نکشید. لازم است که پوست مرطوب باشد و از سنگ‌پا استفاده کنید. بعد از استفاده از سنگ‌پا به‌منظور پیشگیری از پوسته‌پوسته شدن پا، از کرم و یا وازلین استفاده کنید.
- استفاده از کفش مناسب
در تهیه کفش به‌راحتی و مناسب بودن آن توجه کنید.
از پوشیدن کفش‌های تنگ، پاشنه‌بلند و نوک‌تیز که می‌تواند سبب فشار یا زخم در پا شود، خودداری نمایید.
کفش‌های جدید و نو ممکن است کمی خشک و سفت باشد و از پوشیدن طولانی‌مدت آن‌ها پرهیز کنید.
قبل از پوشیدن کفش، داخل آن را ازنظر وجود جسم خارجی یا سنگ‌ریزه بررسی کنید.
به‌منظور کاهش فشار در کف پا می‌توانید از کفی‌های طبی و مناسب استفاده کنید.
استفاده از جوراب مناسب
با تعویض روزانه جوراب به رعایت بهداشت پا کمک کنید.
جوراب‌های نخی یا پشمی را انتخاب کنید.
از پوشیدن جوراب تنگ و نایلونی خودداری کنید.
