درمان و پیشگیری از بروز زخم پای دیابتی

زخم پای دیابتی

آیا می‌دانید از هر ۴ فرد دیابتی، ۱ نفر در معرض خطر «پای دیابتی» قرار دارد؟

بر اساس آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت، تعداد افراد مبتلا به زخم پای دیابتی در حال افزایش است و بیش از نیمی از موارد زخم‌های پای دیابتی عفونی می‌شوند و تقریبا 20% آن‌ها به قطع عضو منتهی می‌شوند. زخم پای دیابتی علاوه بر تحمیل هزینه‌های سنگین درمان با افزایش ریسک مرگ‌ومیر در افراد مبتلابه دیابت همراه است بنابراین حفظ سلامتی پا موضوع بسیار مهمی است. بهترین راه برای مقابله با زخم پای دیابتی پیشگیری است. بنابراین شناسایی علل مؤثر در ایجاد زخم پا و مراقبت روزانه از پا میتواند به حفظ سلامتی پا و جلوگیری از زخم شدن پاها کمک کند.

عوامل مؤثر در ایجاد زخم پای دیابتی

یکی از مهمترین عوامل ایجاد زخم پای دیابتی، قند خون بالاست. در کنار قند خون بالا عوامل مختلفی در زمینه‌سازی و ایجاد زخم پای دیابتی تاثیرگذار هستند، از جمله نوروپاتی محیطی، بیماری‌های عروق محیطی و فشارهای متعدد بر روی یک ناحیه از پا. بنابراین اگر فرد قند خون خود را به خوبی کنترل کند و مراقبت‌های لازم را انجام دهد، احتمال بروز پای دیابتی و تبدیل زخم‌ها به زخم پای دیابتی کاهش پیدا می‌کند.

نوروپاتی محیطی (مشکلات عصبی در اعصاب محیطی) با تأثیر بر اعصاب مختلف بدن می‌تواند باعث بی‌حسی، تغییر شکل پا و خشکی پوست و ترک‌های پوستی شود و بدین ترتیب می‌تواند در افراد دیابتی زمینه ایجاد زخم پای دیابتی را فراهم می‌کند. بیماری‌های عروق محیطی با کاهش خون‌رسانی در پا نه تنها زمینه ایجاد زخم را فراهم می‌کند، بلکه احتمال عفونی شدن زخم و تاخیر در بهبود آسیب‌ها را نیز باعث می‌شود. آسیب عروق محیطی در افراد دیابتی مبتلا به خم پا مستقیماً با زخم‌های مقاوم به درمان، عفونت و آمپوتاسیون (قطع عضو) در ارتباط است. وجود تمامی این عوامل در کنار فشارهای مکرر خارجی یا آسیب‌های کوچک می‌تواند سبب ایجاد زخم، خونریزی‌های زیرپوستی و پیشرفت زخم شود.

علائم زخم پای دیابتی

از آنجا که زخم پای دیابتی به تدریج ایجاد می‌شود، با گذر زمان و در مراحل مختلف پیشرفت، زخم می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد. در صورتی که هرکدام از علائم زیر را داشتید به پزشک مراجعه کنید تا در صورتی که زخم پای دیابتی وجود داشت، با معاینات پزشک در اولین فرصت تشخیص داده شود. این علائم شامل:

بی حسی یا سوزش پا

ناراحتی ناحیه پا بخصوص شب هنگام و در زمان‌های استراحت

درد در کف یا ساق پا هنگام راه رفتن ( به صورتی که مانع از حرکت عادی شود)

سابقه زخم پای دیابتی

تورم در ناحیه پا یا ساق

احساس سرما یا گرما در پاها

تشخیص پای دیابتی

برای معاینه پای دیابتی از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود و پای فرد مبتلا به دیابت از نظر شکل ظاهری پا، نوروپاتی محیطی و مشکلات عروق محیطی بررسی شود. تشخیص به‌موقع زخم‌ پا به خصوص در بیماران با سابقه زخم پای دیابتی نیز می‌تواند در کاهش عوارض مؤثر باشد.

– اولین قدم در معاینه، تهیه گزارش از بیمار است که در آن فرد به سوالاتی پاسخ می‌دهد و از نظر وجود علائم بررسی می‌شود.
– سپس ظاهر پا از نظر وجود زخم، پینه، تاول و هر نشانه سطحی از زخم پای دیابتی مثل تغییر رنگ، تغییر فرم پا و … بررسی می‌شود.
– پس از آن معاینات نورولوژیک به منظور تشخیص آسیب اعصاب محیطی در بیمار صورت می‌گیرند. مثل:
— تست احساس فشار-لمس
— تست فقدان حس لرزش
— تست آستانه تشخیص لرزش(VPT)
— تست احساس دما
— تست احساس درد
— تست رفلکس مچ پا
– قدم بعدی انجام معاینات عروق محیطی است که به منظور بررسی جریان خون در عروق اندام تحتانی استفاده می‌شود. این معاینات انواع مختلفی دارند که عبارتند از:
— ABI (بررسی جریان خون در عروق اندام‌های تحتانی)
— DUE (بررسی عروق اندام تحتانی از نظر ساختار)
— عکسبرداری از عروق
توجه داشته باشیم که نوع و تعداد معایناتی که برای هر فرد صورت می‌گیرد به تشخیص پزشک بستگی دارد.

نتیجه ارزیابی معاینه پا

بعد از معاینه پا میتوان از نظر سلامتی آن را به چهار گروه پا با خطر کم، پا با خطر متوسط، پا با خطر بالا و پای پر خطر تقسیم‌بندی کرد. “پا با خطر کم” وضعیتی است که پا از نظر شکل ظاهری و حسی سالم باشد و در این شرایط لازم است سالانه معاینات انجام شود. در صورت وجود شواهدی از نوروپاتی حسی، “پا با خطر متوسط” است و هر شش ماه یکبار باید معاینه شود. “پا با خطر بالا”زمانی است که نوروپاتی حسی یا بیماری عروق محیطی و یا تغییر شکل پا وجود دارد و لازم است که هر سه ماه یکبار معاینات انجام شوند. “پای پر خطر” زمانی است که سابقه زخم یا آمپوتاسیون وجود دارد و نیاز است که هر ماه مورد معاینه و بررسی قرار بگیرد.

برای حفظ سلامت پا و پیشگیری از ایجاد زخم و آمپوتاسیون لازم است که فرد مبتلا به دیابت و افراد خانواده درباره مراقبت از پا آموزش‌های لازم را ببینند.

درمان‌های مناسب برای زخم پا دیابتی

دبرید، کاهش فشار، درمان عفونت و بازسازی عروق، از درمان‌های مناسب زخم پای دیابتی هستند که احتمال قطع عضو را کاهش می‌دهند. از سوی دیگر وجود بیماری‌های احتقانی قلبی، مشکلات عروق محیطی، مراحل پیشرفته بیماری‌های کلیوی و عدم استقلال درحرکت، از عواملی است که می‌تواند سبب کاهش پاسخ به درمان شود.

متأسفانه بازگشت مجدد زخم پا پس از درمان آن بسیار شایع است و عوامل زیر در بازگشت مجدد زخم مؤثرند:

عدم درمان نوروپاتی محیطی

عدم درمان تغییر شکل پا

عدم درمان بیماری‌های عروق محیطی

عدم کنترل قند خون (قند خون بالا، بالا بودن ای وان سی)

عوامل فیزیکی مثل افزایش فشار در محل سابق زخم

عدم استفاده از کفش‌های طبی استاندارد

پابرهنه راه رفتن

در برخی موارد با جراحی می‌توان مشکلات ساختاری و یا عروقی پا را اصلاح کرد تا از عود زخم پیشگیری شود اما فشارهای مکرر به همراه نوروپاتی مخصوصاً در افرادی که حس درد در آن‌ها کاهش‌یافته، می‌تواند منجر به عفونت و زخم مجدد شود؛ به همین دلیل این افراد باید همیشه از پاپوش‌های طبی استفاده کنند.

پیشگیری از عود مجدد زخم پای دیابتی

با توجه به عوامل ذکر شده و احتمال بازگشت زخم پای دیابتی، پیشگیری از عود مجدد زخم پا نیازمند موارد زیر است:

کنترل مناسب قند خون

معاینه روزانه پاها در خانه

استفاده مداوم از پاپوش‌های طبی به‌ منظور کاهش فشار بر کف پا

ویزیت پا توسط کادر درمانی هر 1 تا 3 ماه یکبار است ( با توجه به شرایط فرد)

آموزش دیابت و افزایش سطح اطلاعات افراد مبتلا به دیابت می‌تواند سبب مراقبت بهتر از پاها در آنها شود. همچنین بسیاری از افراد مبتلا به دیابت تصور می‌کنند که بعد از بهبود دیگر مبتلابه زخم نمی‌شوند درصورتی‌که یکی از موارد نگران کننده بازگشت زخم‌های پای دیابتی و درگیر شدن مجدد افراد دیابتی با این زخم‌هاست. آموزش مستمر و مؤثر می‌تواند در سلامت پا و پیشگیری از زخم مؤثر باشد.