هموگلوبین ای وان سی
آزمایش هموگلوبین ای وان سی (HBA1c) چیست؟
آزمایش هموگلوبین ای وان سی (HBA1c) یا همان میانگین قند خون سه ماهه، یک آزمایش تخصصی است که توسط پزشک معالج درخواست می‌گردد و راهی برای ارزیابی وضعیت کنترل قند خون در سه ماهه گذشته است. این آزمایش در کنار تست قند روزانه می‌تواند به مدیریت بهتر دیابت کمک‌کند.
آزمایش هموگلوبین ای وان سی چگونه انجام می‌شود؟
هموگلوبین پروتئینی است که داخل گلبول‌های قرمز قرار دارد و وظیفه حمل اکسیژن در خون را بر عهده دارد. هموگلوبین می‌تواند به قند خون متصل شود و این ترکیب تا پایان عمر گلبول قرمز (تقریباً ۹۰ تا ۱۲۰ روز) پایدار است. بر این اساس هر چه میزان قند خون در طول ۳ ماه گذشته بالاتر از مقدار هدف باشد، درصد بیشتری از هموگلوبین با گلوکز ترکیب خواهد شد که این اساس آزمایش ای وان سی را تشکیل می‌دهد.
نتیجه آزمایش هموگلوبین ای وان سی ارتباطی با نوع تغذیه و فعالیت بدنی و یا وضعیت روحی در روز آزمایش ندارد؛ ولی اگر دچار هرگونه کسالت هستید بهتر است انجام آزمایش HbA1c را به بعد از بهبودی موکول کنید زیرا این احتمال وجود دارد که نتیجه آزمایش به‌طور کاذب تغییر کند. همچنین انجام HBA1c نیاز به ناشتا بودن ندارد و در هر ساعتی از روز می‌توان آن را انجام داد.
توجه داشته باشید که روش‌های اندازه‌گیری HBA1cدر آزمایشگاه‌های مختلف، متفاوت است و ممکن است نتایج این آزمایش نیز به‌صورت متفاوتی گزارش شود؛ بنابراین همیشه با پزشک خود در مورد انتخاب آزمایشگاه و تحلیل نتیجه آزمایش HbA1c مشورت کنید و ترجیحاً همیشه به یک آزمایشگاه مشخص برای انجام این آزمایش مراجعه نمایید.
برخی شرایط مانند کم‌خونی‌های همولیتیک و سایر کم‌خونی‌ها، کمبود گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز، تزریق خون اخیر، استفاده از داروهایی که باعث تحریک ساخت گلبول‌های قرمز می‌شوند، بیماری کلیوی پیشرفته و بارداری می‌توانند بر مقدار نتیجه آزمایش HbA1c اثر بگذارند و در این شرایط آزمایش HbA1c قابل‌اعتماد نیست و ممکن است پزشک از تست‌های جایگزین دیگر استفاده کند.
نتیجه آزمایش قند خون سه‌ماهه یا HBA1c به‌صورت درصد در برگه آزمایش گزارش می‌شود. توجه داشته باشید محدوده هدف HbA1c در دیابت باید با نظر پزشک و با توجه به عواملی مانند سن، سابقه ابتلا به دیابت و وجود عوارض دیابت تعیین شود.
تعداد دفعات آزمایش HBA1c به وضعیت کنترل قند خون، برنامه دارودرمانی و نظر پزشک بستگی دارد؛ اما عموماً توصیه می‌شود هر سه تا شش ماه یک‌بار انجام شود.
آیا آزمایش ای وان سی برای مدیریت و کنترل قند خون کافی است؟
انجام آزمایش HBA1c به معنای عدم نیاز به کنترل قند خون روزانه نیست. در حقیقت، این دو روش در مدیریت قند خون مکمل همدیگر هستند. طبق شواهد موجود از مطالعات انجام‌شده، تفسیر نتایج آزمایش HBA1c توسط پزشک معالج، می‌تواند معیار مناسبی برای تصمیم‌گیری در خصوص روند درمان دیابت باشد.
از سوی دیگر، انجام تست قند خون با دستگاه گلوکومتر که در هر ساعت از شبانه‌روز فرد را در جریان میزان قند خون قرار می‌دهد، کمک می‌کند که با کمک آموزش برای حفظ محدوده قندهای ناشتا و قندهای بعد از غذا، در مدت ۳ ماه آینده برنامه‌ریزی مناسبی انجام دهد و با این کار، بعد از ۳ ماه عدد آزمایش HBA1c هم در محدوده مناسبی قرار خواهد داشت. نتایج آزمایش ای وان سی دارای ارزش پیش‌بینی کننده قوی برای عوارض دیابت است، بنابراین، آزمایش HBA1c باید به‌طورمعمول در همه بیماران مبتلابه دیابت در ارزیابی اولیه و به‌عنوان بخشی از مراقبت مداوم انجام شود.
چرا باید ای وان سی را د ر محدوده هدف نگه داریم؟
همانطور که اشاره شد، HbA1c نشان‌دهنده وضعیت مدیریت دیابت در درازمدت است و مطالعات مختلف نشان داده است که حفظ ای وان سی در محدود هدف تأثیر چشم‌گیری در کاهش بروز و پیشرفت عوارض بلندمدت دیابت خواهد داشت. البته باید در نظر داشت تحلیل درست HbA1c بدون در نظر گرفتن نوسان قندهای روزانه ممکن نیست و این دو باید در کنار هم در نظر گرفته شوند. دستیابی به A1C در محدوده ۷-۶٪ باعث کاهش عوارض عروق کوچک یا همان میکروواسکولار در دیابت نوع یک و دیابت نوع دو می‌گردد. این عوارض شامل آسیب ته چشم که روی بینایی تأثیر می‌گذارد (رتینوپاتی)، بیماری کلیوی دیابت (نفروپاتی) و مشکلات مربوط به خون‌رسانی پاها و حس کف پا (نوروپاتی) می‌باشند. بنا بر نتایج آخرین پژوهش‌های انجام‌شده در دنیا، در افراد مبتلابه دیابت نوع ۱، حفظ HBA1c در محدوده مناسب (۶-۷%) می‌تواند به شکل قابل‌توجهی خطر سکته قلبی غیر کشنده (MI)، سکته مغزی، یا مرگ قلبی عروقی را کاهش دهد و مزایای کنترل دقیق و مناسب قند خون برای چندین دهه ادامه خواهد داشت. همچنین در دیابت نوع ۲، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد درمان دقیق و کنترل قند خون برای زمان طولانی در افرادیکه به‌تازگی دیابت آنها تشخیص داده‌شده است، می‌تواند باعث کاهش قابل‌توجهی در بروز عوارض قلبی شود
چگونه قند سه‌ماهه (HbA1c) را پایین بیاوریم؟
برای اینکه بتوانید قند سه‌ماهه در محدوده مناسبی قرار بگیرد و تا حد زیادی از عوارض دیابت پیشگیری شود، نیاز به کنترل دقیق قند خون است و این کار با دریافت آموزش‌های استاندارد برای دیابت نوع یک و دیابت نوع دو که در انجمن دیابت گابریک برگزار می‌گردد، امکان‌پذیر خواهد بود.
آیا روش دیگری برای اندازه‌گیری هموگلوبین ای وان سی وجود دارد؟
در حال حاضر دستگاه‌هایی با عنوان Point-of-care (POC) A1c وجود دارند که در برخی مراکز درمانی و یا پژوهش‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند و با سرعت بالاتری و مقدار خون کمتری نتیجه HbA1c را مشخص می‌کنند؛ اما در مورد دقت نتایج آنها کماکان بحث وجود دارد و معمولاً توصیه می‌شود که از این دستگاه‌ها برای پایش و نه تشخیص دیابت استفاده شود.
اخیراً یک نمونه از این دستگاه‌ها به نام Afinion™ HbA1c Dx test از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا تائید شده است.
تفاوت میانگین تقریبی قند خون(Estimated average glucose) با آزمایش هموگلوبین ای وان سی چیست؟
ممکن است در برگه نتیجه آزمایش علاوه بر HbA1c مقادیر میانگین تقریبی قند خون (eAG) نیز گزارش شود. میانگین تقریبی قند خون، مشابه چیزی است که هنگام کنترل قند خون توسط دستگاه‌های تست قند خون مشاهده می‌کنید اما با میانگین تست قندهای شما یکی نیست. میانگین تقریبی قند خون با میزان HbA1c ارتباط مستقیم دارد به صورتی که هر چه HbA1c بالاتر باشد، معدل تقریبی قند خون(eAG) متناظر با آن نیز بالاتر خواهد بود.
در پایان ذکر این نکته لازم است که آزمایش HbA1c به‌هیچ‌عنوان جایگزین آزمایش‌های قند خون روزانه نمی‌شود و جهت کنترل مؤثر دیابت انجام مرتب تست قند خون و نیز آزمایش HbA1c لازم است.
با استفاده از دستگاه تست قند خون می‌توانیم در هر ساعت از شبانه‌روز از مقدار قند خون مطلع شویم که می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های روزانه ما در مورد کنترل قند خون کمک نماید ولی برای آگاهی از کنترل قند خون در درازمدت نیاز به معیار دیگری داریم. آزمایش هموگلوبین ای وان سی یا Hemoglobin A1c و یا HbA1c این امکان را فراهم می‌کند و راهی برای ارزیابی مدیریت قند خون طی ۲ الی ۳ ماه اخیر است.
آزمایش هموگلوبین ای‌وان‌سی چیست و چگونه انجام می‌شود؟
هموگلوبین پروتئینی است که داخل گلبول‌های قرمز قرار دارد و وظیفه حمل اکسیژن در خون را بر عهده دارد. هموگلوبین می‌تواند به گلوکز موجود در خون متصل شود و این ترکیب تا پایان عمر گلبول قرمز (تقریباً ۹۰ تا ۱۲۰ روز) پایدار است. بر این اساس هر چه میزان قند خون ما در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته بالاتر از مقدار هدف باشد، درصد بیشتری از هموگلوبین با گلوکز ترکیب خواهد شد که این اساس آزمایش ای‌وان‌سی را تشکیل می‌دهد.
این آزمایش در آزمایشگاه و به درخواست پزشک معالج انجام می‌شود و نیازی به ناشتا بودن ندارد. همچنین نتیجه این آزمایش ارتباطی با نوع تغذیه و فعالیت بدنی و یا وضعیت روحی شما در روز آزمایش ندارد؛ ولی اگر دچار هرگونه کسالت هستید بهتر است انجام آزمایش HbA1c را به بعد از بهبودی موکول کنید زیرا این احتمال وجود دارد که نتیجه آزمایش به طور کاذب تغییر کند.
از آنجایی که روش‌های اندازه‌گیری HbA1c در آزمایشگاه‌های مختلف، متفاوت است، نتایج این آزمایش نیز متفاوت خواهد بود. بنابراین همیشه با پزشک خود در مورد انتخاب آزمایشگاه و تحلیل نتیجه آزمایش HbA1c مشورت کنید و ترجیحاً همیشه به یک آزمایشگاه مشخص برای انجام این آزمایش مراجعه نمایید.
نتیجه این آزمایش به صورت درصد در برگه آزمایش گزارش می‌شود. توجه داشته باشید محدوده هدف HbA1c در دیابت باید با نظر پزشک تعیین شود. البته بر اساس آخرین استاندارد انجمن دیابت آمریکا محدوده هدف HbA1c برای اکثر بزرگسالان غیر باردار مبتلا به دیابت کمتر از ۷ درصد توصیه می‌شود.
اینکه شما چند بار در سال باید آزمایش HbA1c بدهید بسته به نظر و توصیه پزشک معالج دارد. اما عموماً توصیه آن است هر سه تا شش ماه یک‌بار HbA1c بررسی شود.
اهمیت کنترل هموگلوبین ای‌وان‌سی در محدوده هدف چیست؟
همانطور که اشاره شد، HbA1c نشان دهنده وضعیت مدیریت دیابت در درازمدت است و مطالعات مختلف نشان داده است که حفظ آن در محدود هدف تأثیر چشم‌گیری در کاهش بروز و پیشرفت عوارض درازمدت دیابت خواهد داشت. البته باید در نظر داشت تحلیل درست HbA1c بدون در نظر گرفتن نوسان قندهای روزانه ممکن نیست و این دو باید در کنار هم در نظر گرفته شوند.
آیا روش دیگری برای اندازه‌گیری هموگلوبین ای‌وان‌سی وجود دارد؟
در حال حاضر دستگاه‌هایی با عنوان Point-of-care (POC) A1c وجود دارند که در برخی مراکز درمانی و یا پژوهش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و با سرعت بالاتری و مقدار خون کمتری نتیجه HbA1c را مشخص می‌کنند. اما در مورد دقت نتایج آنها کماکان بحث وجود دارد و معمولاً توصیه می‌شود که از این دستگاه‌ها برای پایش و نه تشخیص دیابت استفاده شود.
اخیراً یک نمونه از این دستگاه‌ها به نام Afinion™ HbA1c Dx test از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا تائید شده است.
تفاوت eAG با هموگلوبین ای‌وان‌سی چیست؟
ممکن است در برگه نتیجه آزمایش علاوه بر HbA1c مقادیر eAG نیز گزارش شود. eAG مشابه چیزی است که هنگام کنترل قند خون توسط دستگاه‌های تست قند خون مشاهده می‌کنید اما با میانگین تست قندهای شما یکی نیست بلکه نشان دهنده میانگین سطح قند خون شما در ۲۴ ساعت شبانه‌روز است و با میزان HbA1c ارتباط مستقیم دارد به صورتی که هر چه HbA1c بالاتر باشد، eAG متناظر با آن نیز بالاتر خواهد بود.
در پایان ذکر این نکته لازم است که آزمایش HbA1c به هیچ عنوان جایگزین آزمایش‌های روزانه شخصی قند خون نمی‌شود و نمی‌تواند به عنوان مثال آن را مبنای اضافه یا کم کردن مقدار تزریق روزانه انسولین قرار داد. در واقع جهت کنترل مؤثر دیابت انجام مرتب تست قند خون و نیز آزمایش HbA1c هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار، بسته به نظر پزشک، به یک اندازه از اهمیت برخوردارند.
منابع
مطالب مرتبط: خود مدیریتی دیابت
مدیریت دیابت نیازمند دانش و مهارت های عملی بسیاری است که تسلط بر آنها می تواند کیفیت زندگی با دیابت را دگرگون سازد. کتابی دیابت، راه درمان شما را با راهکارهای زندگی سالم با دیابت آشنا می سازد.
