دیابت چیست؟
دیابت شیرین (Diabetes Mellitus) بیماری مزمن و متابولیکی است که به دلیل اختلال در ترشح یا عملکرد انسولین در بدن اتفاق میافتد که درنتیجهی آن قند خون (گلوکز) افزایش پیدا میکند. علل متعددی برای ایجاد دیابت وجود دارد و بر همین اساس دیابت انواع متفاوتی دارد؛ اما همه انواع دیابت دارای یک ویژگی مشترک هستند و آنهم افزایش سطح قند خون است.

به دنبال مصرف غذا مخصوصاً غذاهای حاوی کربوهیدرات، غذا در دستگاه گوارش ما هضم شده و سرانجام بهصورت گلوکز یا همان قند ساده وارد خون میشود که به آن قند خون گفته میشود. قند خون یک ماده حیاتی برای سلامتی بدن است؛ زیرا انرژی لازم برای فعالیت و ادامه حیات همه سلولهای بدن را تأمین میکند.
انسولین یکی از هورمونهای اصلی بدن ما است که از پانکراس یا لوزالمعده ترشح میشود، یکی از کارهای مهم انسولین این است که سبب ورود قند خون به داخل سلولهای بدن شده تا انرژی موردنیاز بدن تأمین شود؛ بنابراین اختلال در عملکرد یا ترشح این هورمون سبب میشود که قند در خون تجمع پیدا کند و علائمی را که نشانگر قند خون بالا هستند بروز دهد. درواقع، دیابت وقتی حادث میشود که در میزان ترشح هورمون انسولین و یا عملکرد آن اختلال ایجادشده و سلولهای بدن قادر به استفاده از قند خون نیستند و قند در خون افزایش مییابد.
علامتهای شایع دیابت
علائم شایع دیابت در کودکان و بزرگسالان اغلب شامل احساس تشنگی، تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار، گرسنگی مداوم، میل زیاد به غذا و خوراکیهای شیرین، کاهش وزن، تاری دید، احساس خستگی، مورمور شدن انگشتان است. البته، علائم دیابت از فردی به فرد دیگر میتواند متفاوت باشد و یا حتی میتواند بدون علامت باشد.
تشخیص دیابت
در صورت بروز علائم شایع دیابت لازم است برای تشخیص آن به پزشک مراجعه شود. پزشک متخصص پس از بررسیهای لازم و انجام تستهای دقیق مانند آزمایش قند خون ناشتا (FBS)، قند خون دوساعته (OGTT) و آزمایش قند خون سهماهه (HbA1c) میتواند ابتلا یا عدم ابتلا به دیابت را تشخیص دهد. لازم به ذکر است تفسیر نتایج این آزمایشات به عهده پزشک است. همچنین برای تشخیص نوع دیابت انجام تستها، معاینات تکمیلی و گرفتن شرححال کامل توسط پزشک متخصص الزامی است.
در جدول زیر محدوده قند خون ناشتا و دوساعته برای تشخیص دیابت، پیش دیابت و شرایط غیر دیابت ذکرشده است که تشخیص نهایی به عهده پزشک میباشد.
نکته: انجام تست قند خون با دستگاه تست قند خون (گلوکومتر) و نتایج آن، معیار قابلاعتمادی برای تشخیص دیابت نیست اما ابزار مناسبی است که به کنترل قند خون کمک میکند.
انواع دیابت
اختلال در عملکرد یا ترشح انسولین میتواند باعث بروز انواع مختلف دیابت شود. از انواع دیابت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دیابت نوع یک: دیابت نوع یک، نوعی بیماری خود ایمنی است که به دلیل تخریب سلولهای بتای پانکراس توسط سیستم ایمنی بدن رخ میدهد. درنهایت با کاهش تعداد و عملکرد سلولهای بتا، میزان ترشح انسولین در بدن بسیار کاهش مییابد و درنتیجه باعث افزایش شدید قند خون میشود. فرد مبتلابه دیابت نوع 1 به دلیل کمبود شدید انسولین نیاز به تزریق مداوم انسولین دارد. علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته است و درمورد علت آن فرضیههای وجود دارد.
دیابت نوع دو: دیابت نوع دو به دلیل کاهش تدریجی ترشح انسولین از سلولهای بتای پانکراس و مقاومت به انسولین در سلولهای بدن اتفاق میافتد. بروز دیابت نوع دو با سبک زندگی ارتباط مستقیم دارد و برای پیشگیری از دیابت نوع دو میتوان از اصلاح سبک زندگی کمک گرفت تا به میزان قابلتوجه ای ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.
دیابت بارداری: در ایران حدود 10-8% از کل مادران باردار موقتاً به دیابت بارداری مبتلا میشوند؛ که در سهماهه دوم یا سوم بارداری تشخیص داده میشود. در اکثر موارد بعد از پایان بارداری قند خون مادر به محدوده طبیعی برمیگردد، البته در برخی موارد ممکن است بالا بودن قند مادر ادامه پیدا کند. ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده برای مادرانی که دیابت بارداری را تجربه کردهاند، بیشتر است.
پیش دیابت: پیش دیابت و یا دیابت پنهان، شرایطی است که در آن میزان قند خون بالاتر از نرمال است ولی نه بهاندازهای که در محدوده دیابت نوع دو قرار بگیرد. با اصلاح سبک زندگی مثل کنترل وزن، کاهش استرس، رژیم غذایی سالم، افزایش فعالیت بدنی و اجتناب از دخانیات میتوان پیش دیابت را کنترل کرد و از پیشرفت آن به دیابت نوع دو پیشگیری کرد.
سایر انواع دیابت: علاوه بر دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری، انواع دیگری از دیابت وجود دارد که علل بروز آنها نیز متفاوت است. سایر انواع دیابت شامل:
– سندرمهای دیابت مونوژنیک
– دیابت نوزادی
– دیابت مودی (Maturity- onset diabetes of the young)
– بیماریهای بخش برونریز پانکراس مانند فیبروز کیستیک و پانکراتیت (التهاب غده لوزالمعده)
– دیابت القایی به دلیل مصرف برخی داروها و مواد شیمیایی مانند مصرف گلوکوکورتیکوئیدها، داروهای ضدویروس در درمان ایدز و یا داروهای سرکوبگر ایمنی بدن پس از پیوند اعضا
آیا دیابت قابلدرمان است؟
با توجه به این موضوع که انواع دیابت به دلایل مختلفی ایجاد میشوند، روند کنترل و پیشگیری از آن متفاوت است. باوجود تمام پیشرفتهای علمی و پزشکی که تا امروز صورت گرفته، هنوز درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد اما دیابت و عوارض آن قابلکنترل و پیشگیری است. اصول کنترل دیابت شامل کنترل وزن، تغذیه سالم، ورزش و فعالیت بدنی کافی، پرهیز از دخانیات، مصرف صحیح داروها و آموزش دیابت است.