مهمترین علایم دیابت کدامند؟

دیابت و علت آن چیست؟ علایم شایع دیابت کدامند؟ چگونه دیابت را تشخیص بدهیم؟ انواع دیابت کدامند؟ درمان دیابت چیست؟

تعریف دیابت

دیابت شیرین (Diabetes Mellitus)، یک بیماری متابولیکی مزمن است که ناشی از اختلال در ترشح یا عملکرد انسولین در بدن می باشد. انسولین، یک هورمون حیاتی است که توسط سلول‌های بتا در پانکراس یا لوزالمعده تولید می‌شود و نقشی کلیدی در کنترل سطح گلوکز خون (قند خون) دارد. در دیابت، ترشح یا عملکرد انسولین ناکافی است، که منجر به افزایش ناگهانی سطح گلوکز خون (قند خون) می‌شود.

علت دیابت

هنگامی که غذا میخوریم (مخصوصاً غذاهای حاوی کربوهیدرات)، غذا در دستگاه گوارش ما هضم شده و سرانجام به‌صورت گلوکز یا همان قند ساده وارد خون می‌شود که به آن قند خون گفته می‌شود. قند خون یک ماده حیاتی برای سلامتی بدن است؛ زیرا انرژی لازم برای فعالیت و ادامه حیات همه سلول‌های بدن را تأمین می‌کند.

انسولین یکی از هورمون‌های اصلی بدن ما است که از پانکراس یا لوزالمعده ترشح می‌شود، یکی از کارهای مهم انسولین این است که سبب ورود قند خون به داخل سلول‌های بدن شده تا انرژی موردنیاز بدن تأمین شود؛ بنابراین اختلال در عملکرد یا ترشح این هورمون سبب می‌شود که قند در خون تجمع پیدا کند و بدن علائمی را که نشانگر قند خون بالا یا دیابت هستند بروز دهد. در دیابت، انسولین، کلیدی که باید به درستی قفل سلول‌های بدن را باز کند، از مسیر خود منحرف می‌شود. این اشتباه در عملکرد انسولین باعث می‌شود که گلوکز به جای ورود به سلول‌ها و تأمین انرژی، در خون تجمع یابد.

علائم شایع دیابت

علائم دیابت می‌تواند در افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی ظاهر شود. این علائم می‌توانند در کودکان و بزرگسالان بروز کنند و شامل موارد زیر باشند:

1. احساس تشنگی: احساس تشنگی مداوم و شدید بدون دلیل قابل توجه می‌تواند نشانه‌ای از دیابت باشد.

2. تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار: افراد ممکن است احساس نیاز مکرر به ادرار کردن داشته باشند و حجم ادرار آن‌ها افزایش یابد. این به دلیل افزایش مقدار گلوکز در خون و کاهش توانایی بدن در جذب آن است.

3. گرسنگی مداوم: افراد ممکن است تجربه گرسنگی مداوم و بی‌دلیل را تجربه کنند، زیرا بدن به دلیل ناتوانی در استفاده از گلوکز به عنوان منبع انرژی، احساس نیاز به انرژی بیشتری می‌کند.

4. میل زیاد به غذا و خوراکی‌های شیرین: افراد ممکن است میل زیادی به خوراکی‌های شیرین و غذاهای پر قند داشته باشند، زیرا بدن نیاز به کمک خارجی برای کنترل سطح گلوکز خون دارد.

5. کاهش وزن: علامت دیگری که ممکن است در افراد دیابتی مشاهده شود، کاهش وزن بدون دلیل قابل توجه است. این اغلب به دلیل تخریب گلوکز و چربی‌ها به عنوان منابع انرژی بدن در دیابت است.

6. تاری دید: دیابت می‌تواند باعث تاری دید و مشکلات بینایی دیگری شود، به خصوص اگر قند خون برای مدت طولانی بالا باشد.

7. احساس خستگی: افراد ممکن است احساس خستگی شدید و مداوم کنند، زیرا بدن نمی‌تواند گلوکز را به انرژی تبدیل کند.

8. مورمور شدن انگشتان: ممکن است افراد دیابتی مشکلات در عروق خونی خود داشته باشند که باعث مورمور شدن و درد در انگشتان می‌شود.

اگر اینگونه علائمی در خود یا در دیگران مشاهده می‌شود، مهم است که به پزشک مراجعه کرده و تست‌های لازم را انجام دهید تا این بیماری مدیریت شود و عوارض جدی از جمله آسیب به کلیه و قلب جلوگیری شود.

تشخیص دیابت

تشخیص دقیق دیابت و نوع آن بسیار حیاتی است و تنها پزشک می‌تواند این کار را انجام دهد. پس از بررسی‌های لازم و انجام آزمایشات تشخیصی، پزشک می‌تواند به شما اطلاع دهد که آیا دچار دیابت هستید یا خیر، و در صورت مثبت بودن، نوع دیابت را تشخیص دهد.

تست‌های معمولی برای تشخیص دیابت شامل آزمایش قند خون ناشتا (FBS)، آزمایش قند خون دوساعته (OGTT) و آزمایش قند خون سه‌ماهه (HbA1c) می‌شوند. این تست‌ها به طور معمول توسط پزشک دریافت می‌شوند و نتایج آنها برای تشخیص دقیق دیابت و نوع آن ارزیابی می‌شوند.

همچنین، پزشک ممکن است از تست‌های تکمیلی دیگری مانند آزمایش‌های ادرار، آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری هورمون‌های دیگر و تصویربرداری از اعضای بدن استفاده کند تا تشخیص دقیق‌تری ارائه دهد و مشکلات مرتبط با دیابت را مدیریت کند.

در هر صورت، تشخیص و مدیریت دقیق دیابت بسیار مهم است و باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

در جدول زیر محدوده قند خون ناشتا و دوساعته برای تشخیص دیابت، پیش دیابت و شرایط غیر دیابت ذکرشده است که تشخیص نهایی به عهده پزشک می‌باشد.

نکته: انجام تست قند خون با دستگاه تست قند خون (گلوکومتر) و نتایج آن، معیار قابل‌اعتمادی برای تشخیص دیابت نیست اما ابزار مناسبی است که به کنترل قند خون کمک می‌کند.

انواع دیابت

اختلال در عملکرد یا ترشح انسولین می‌تواند باعث بروز انواع مختلف دیابت شود. از انواع دیابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دیابت نوع یک (Type 1 Diabetes): دیابت نوع یک، نوعی بیماری خود ایمنی است که به دلیل تخریب سلول‌های بتای پانکراس توسط سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد. درنهایت با کاهش تعداد و عملکرد سلول‌های بتا، میزان ترشح انسولین در بدن بسیار کاهش می‌یابد و درنتیجه باعث افزایش شدید قند خون می‌شود. فرد مبتلابه دیابت نوع 1 به دلیل کمبود شدید انسولین نیاز به تزریق مداوم انسولین دارد. علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته است و درمورد علت آن فرضیه‌های وجود دارد.

دیابت نوع دو (Type 2 Diabetes): دیابت نوع دو به دلیل کاهش تدریجی ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس و مقاومت به انسولین در سلول‌های بدن اتفاق می‌افتد. بروز دیابت نوع دو با سبک زندگی ارتباط مستقیم دارد و برای پیشگیری از دیابت نوع دو می‌توان از اصلاح سبک زندگی کمک گرفت تا به میزان قابل‌توجه ای ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.

دیابت بارداری (Gestational Diabetes): در ایران حدود 10-8% از کل مادران باردار موقتاً به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند؛ که در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری تشخیص داده می‌شود. در اکثر موارد بعد از پایان بارداری قند خون مادر به محدوده طبیعی برمی‌گردد، البته در برخی موارد ممکن است بالا بودن قند مادر ادامه پیدا کند. ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده برای مادرانی که دیابت بارداری را تجربه کرده‌اند، بیشتر است.

پیش دیابت: پیش دیابت و یا دیابت پنهان، شرایطی است که در آن میزان قند خون بالاتر از نرمال است ولی نه به‌اندازه‌ای که در محدوده دیابت نوع دو قرار بگیرد. با اصلاح سبک زندگی مثل کنترل وزن، کاهش استرس، رژیم غذایی سالم، افزایش فعالیت بدنی و اجتناب از دخانیات می‌توان پیش دیابت را کنترل کرد و از پیشرفت آن به دیابت نوع دو پیشگیری کرد.

سایر انواع دیابت: علاوه بر دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری، انواع دیگری از دیابت وجود دارد که علل بروز آن‌ها نیز متفاوت است. سایر انواع دیابت شامل:

– سندرم‌های دیابت مونوژنیک

– دیابت نوزادی

– دیابت مودی (Maturity- onset diabetes of the young)

– بیماری‌های بخش برون‌ریز پانکراس مانند فیبروز کیستیک و پانکراتیت (التهاب غده لوزالمعده)

– دیابت القایی به دلیل مصرف برخی داروها و مواد شیمیایی مانند مصرف گلوکوکورتیکوئیدها، داروهای ضدویروس در درمان ایدز و یا داروهای سرکوبگر ایمنی بدن پس از پیوند اعضا

درمان دیابت

با توجه به این موضوع که انواع دیابت به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند، روند کنترل و پیشگیری از آن متفاوت است. باوجود تمام پیشرفت‌های علمی و پزشکی که تا امروز صورت گرفته، هنوز درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد اما دیابت و عوارض آن قابل‌کنترل و پیشگیری است. اصول کنترل دیابت شامل کنترل وزن، تغذیه سالم، ورزش و فعالیت بدنی کافی، پرهیز از دخانیات، مصرف صحیح داروها و آموزش دیابت است.