الگوهای تغذیه‌ای و دیابت: هرم، بشقاب یا...؟
با توجه به نقش مهم تغذیه در مدیریت دیابت و گستردگی اطلاعات در این حوزه، قصد داریم مروری داشته باشیم بر اصطلاحاتی که در این رابطه وجود دارد و ارتباط این توصیه‌ها را با مدیریت قند خون در دیابت مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم برای زندگی سالم با دیابت بهترین توصیه تغذیه موجود کدام است.
منظور از راهکارهای تغذیه‌ای چیست؟
راهکارهای تغذیه‌ای، حاوی توصیه‌هایی برای ایجاد عادات غذایی و رعایت سبک زندگی سالم در جامعه به منظور حفظ سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌های مزمن بوده و شامل اطلاعاتی در مورد انواع خوراکی‌ها، گروه‌های غذایی و الگوهای تغذیه‌ای برای عموم مردم هستند. به گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) بیش از ۱۰۰ کشور در سراسر جهان راهکارهای غذایی متناسب با وضعیت تغذیه، دسترسی به مواد غذایی، فرهنگ آشپزی و عادات غذایی خود تهیه کرده‌اند که اغلب به صورت هرم غذایی و بشقاب‌های غذایی است. در ادامه چند مورد از این راهکارهای تغذیه‌ای آورده شده:
ایالات متحده آمریکا - راهکارهای تغذیه‌ای برای آمریکایی‌ها ۲۰۲۰-۲۰۱۵
وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) برای کمک به افراد در پیروی از راهکارهای تغذیه‌ای توصیه شده، الگویی برای دریافت مواد مغذی از پنج گروه اصلی غذایی و زیرگروه‌های آن‌ها توصیه می‌کند که شامل مقدار مجاز روغن و محدودیت دریافت قندهای ساده، چربی‌های اشباع و الکل است.
نماد غذایی وزارت کشاورزی ایالات متحده MyPlate به عنوان یک یادآوری برای کمک به افراد در انتخاب مواد غذایی سالم عمل می‌کند و بر میوه‌ها، سبزیجات، غلات، غذاهای پروتئینی و گروه‌های لبنی تأکید دارد. این توصیه‌ها برای افراد بالای ۲ سال مطرح شده است.
MyPlate به منظور تشویق افراد برای ساختن یک بشقاب غذایی سالم هنگام صرف غذا طراحی شده است. جالب است بدانید تا پیش از این در ایالات متحده آمریکا از هرم غذایی برای ترویج تغذیه سالم استفاده می‌شده است.
ایرلند - غذای سالم برای زندگی - راهکارهای تغذیه سالم
راهکارهای تغذیه‌ای ایرلند در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. هرم و پیام‌های غذایی در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ مورد تجدیدنظر قرار گرفتند. این راهکارها برای بزرگسالان و کودکان بالای ۵ سال توصیه شده است.
راهنمای غذایی ایرلند شامل هرمی است که به افراد امکان می‌دهد بسته به ترجیحات غذایی خود، در انتخاب مواد غذایی و نوشیدنی‌ها ضمن رعایت تعادل انعطاف‌پذیری نیز داشته باشند. در این هرم مواد غذایی و نوشیدنی‌ها در ۵ قفسه اصلی قرار دارد:
- قفسه ۱: سبزیجات و میوه‌ها
- قفسه ۲: نان و غلات سبوس‌دار، سیب‌زمینی، ماکارونی و برنج
- قفسه ۳: شیر ، ماست و پنیر
- قفسه ۴: گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، لوبیا و آجیل
- قفسه ۵: روغن‌های مایع و جامد، سس‌ها
قفسه بالا از بقیه هرم جدا شده و شامل غذاها و نوشیدنی‌هایی است که چربی، قند و نمک بالایی دارند و نباید هر روز مصرف شود. اخیراً این هرم توسط انجمن دیابت ایرلند نیز مورد توجه قرار گرفته و توصیه‌های آن در سایت این انجمن بازنشر شده است.
ژاپن - راهکارهای تغذیه‌ای برای ژاپنی‌ها
این راهکار در سال ۲۰۰۰ مطرح و در سال ۲۰۰۵ فرفره راهنمای تغذیه‌ای ژاپنی منتشر شد که در سال ۲۰۱۰ مورد بازنگری قرار گرفت. این راهکارها برای عموم مردم سالم قابل استفاده است.
`فرفره راهنمای تغذیه‌ای ژاپنی، از روی اسباب‌بازی سنتی ژاپنی طراحی شده است.
این فرفره که به صورت مخروط معکوس در حال چرخش است، از بالا به پایین به گروه‌های غذایی، عمدتاً پخته، تقسیم می‌شود. ترتیب گروه‌های غذایی بر اساس وعده‌های غذایی روزانه است:
در قسمت بالا ، وعده‌های غنی از غلات (برنج ، نان ، نودل و ماکارونی) قرار دارد که در ادامه وعده‌های حاوی سبزیجات (شامل سالاد، سبزیجات پخته و سوپ) و ماهی، تخم‌مرغ و گوشت قرار گرفته؛ در پایین شیر و میوه قرار دارد.
فردی که در بالای فرفره قرار دارد، نشان دهنده اهمیت انجام فعالیت‌های بدنی به طور منظم برای حفظ سلامت است.
راهنما همچنین نوشیدن مقدار زیادی آب یا چای و مصرف کم میان وعده‌های فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین و شیرینی را توصیه می‌کند. این راهنمای حاوی مقادیر روزانه توصیه شده برای هر گروه غذایی و نمونه‌هایی از غذاها همراه است.
ایران - رهنمودهای غذایی ایران
ایران برای اولین بار راهکارهای غذایی مبتنی بر مواد غذایی را در سال ۱۹۹۰ منتشر کرد و ۴ بار بعد از آ مورد بازبینی قرار گرفت که آخرین بار آن سال ۲۰۱۵ بود. این توصیه‌ها برای عموم افراد بالای ۲ سال، از جمله افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مرتبط با رژیم غذایی هستند، در نظر گرفته شده است.
راهنمای غذای ایرانی هرمی شکل بوده و به هفت گروه و چهار لایه تقسیم شده است:
- لایه زیرین: نان و غلات
- لایه بالایی: میوه و سبزیجات
- لایه فوقانی: گوشت و تخم‌مرغ ؛ شیر و محصولات لبنی
- بالاترین لایه و رأس هرم: خوراکی‌های متفرقه شامل مقادیر بالای چربی و شکر
در این راهنما توصیه‌هایی برای انجام فعالیت بدنی و محدودیت مصرف غذاهای فرآوری شده حاوی مقادیر بالای نمک، قند و چربی مطرح شده است.
همانطور که ملاحظه کردید، هر کشور بر اساس فرهنگ غذایی و اهداف سلامتی جامعه خود، توصیه‌های مرتبط با تغذیه سالم را طراحی و منتشر می‌کند و باید در نظر داشت که این توصیه‌ها برای عموم جامعه بوده و به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن غیر واگیر مانند چاقی، پرفشاری خون، دیابت نوع ۲ و … مطرح شده است. بنابراین هیچکدام لزوماً بهترین الگوی موجود نبوده و باید با توجه به نیازهای فردی هر شخص و با راهنمایی متخصصین تغذیه مورد استفاده قرار بگیرند.
چه راهکار تغذیه‌ای در دیابت توصیه می‌شود؟
باید در نظر داشته باشیم که در مدیریت دیابت، در وهله اول تأکید بر رعایت اصول تغذیه سالم است. در قدم بعدی افراد مبتلا به دیابت باید با کمک تیم درمانی برنامه غذایی را طراحی نمایند که موارد زیر را در بر داشته باشد:
- طراحی برنامه غذایی فردی متناسب با فعالیت بدنی، داروهای کاهش دهنده قند خون به منظور کنترل قند بعد از غذا و پیشگیری از افت قند خون
- برنامه‌ریزی فردی برای دریافت متعادل منابع کربوهیدرات (قند و نشاسته)، پروتئین، چربی و نمک برای دستیابی به اهداف چربی خون و فشارخون
- به دست آوردن و حفظ وزن مناسب
- کسب مهارت‌های لازم برای افزایش انعطاف‌پذیری برنامه غذایی، مانند برچسب خوانی و تغذیه خارج از منزل
- آموزش نکات تغذیه‌ای مرتبط با مشکلات همراه دیابت مانند سلیاک و غیره
به منظور دستیابی به این اهداف لازم است افراد مبتلا به دیابت از یک الگوی غذایی مناسب برای برنامه‌ریزی غذایی استفاده کنند که می‌تواند بر اساس راهکارهای تغذیه‌ای هر کشور و یا الگوهایی مانند رژیم مدیترانه‌ای، رژیم DASH، برخی رژیم‌های گیاهخواری و … باشد که البته باید راهنمایی و کمک تیم درمان انتخاب شود.
در برنامه‌ریزی غذایی همچنین می‌توان از روش‌های مختلفی مانند بشقاب سلامتی، شاخص گلیسمیک و بار گلیسمیک و یا شمارش کربوهیدرات و محاسبه ضرایبی مانند نسبت انسولین به کربوهیدرات استفاده نمود، که بسته به شرایط فرد مانند سن، نوع دیابت و میزان دسترسی به آموزش دیابت، متفاوت است و باید با کمک مدرسین دیابت و کارشناسان تغذیه تعیین شوند.
در نظر داشته باشیم که طبق استاندارهای مدیریت دیابت آموزش‌های تغذیه‌ای باید علاوه بر زمان تشخیص دیابت به صورت سالانه، یا در زمان بروز مشکلاتی که بر مدیریت دیابت تأثیرگذار است و یا در کودکان مبتلا به دیابت با ورود به سنین نوجوانی تکرار شده و همواره از کمک و راهنمایی مدرسین و مشاورین آموزش دیده استفاده نمود.
آموزش تغذیه در انجمن دیابت گابریک چگونه است؟
انجمن اطلاع‌رسانی دیابت گابریک به عنوان عضو رسمی فدراسیون دیابت (IDF) دوره‌های آموزشی متناسب با نوع دیابت و سن افراد مبتلا به دیابت را طراحی نموده است که طی آن اشنایی با گروه‌های غذایی، اصول برنامه ریزی برنامه‌ریزی غذایی، اصول شمارش واحد کربوهیدرات، برچسب خوانی و محاسبه نسبت انسولین به کربوهیدرات به افراد مبتلا به دیابت و خانواده‌های آن‌ها آموزش داده می‌شود. علاوه بر این افراد می‌توانند به صورت آنلاین و تلفنی سؤالات خود در این زمینه را با مشاورین انجمن مطرح نمایند.
بیشتر بخوانید
برنامه ریزی غذایی و شمارش کربوهیدرات ها از اصول مهم در کنترل دیابت نوع یک و نوع به شمار می آیند. برای آشنایی بیشتر با این موضوع و یادگیری برنامه ریزی غذایی در دیابت، می توانید به کتاب های دیابت و برنامه ریزی غذایی گابریک مراجعه نمایید.
