چربی خون بالا در دیابت؛ رابطه، راهکارها و مدیریت آن
خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در افراد مبتلا به دیابت، دو تا چهار برابر بیشتر از افرادی است که به دیابت مبتلا نیستند. از جمله عوامل مؤثر در ایجاد این بیماری‌ها میتوان به افزایش چربی خون، کنترل نبودن قند خون، اضافه‌وزن، چاقی و فشارخون بالا اشاره کرد. مدیریت چربی خون در دیابت، به‌ویژه در دیابت نوع دو، یکی از راهکارهای کلیدی برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی محسوب می‌شود. تری‌گلیسیرید، کلسترول خوب (HDL) و کلسترول بد (LDL) ازجمله چربی‌های مهم خون هستند که لازم است در محدودۀ سالم نگه داشته شوند. در این مقاله به بررسی رابطۀ چربی خون و دیابت، تأثیر آن بر سلامتی و راهکارهای مدیریت آن می‌پردازیم.
برای اطلاعات بیشتر در مورد کلسترول خون کلیپ زیر را ببینید
آشنایی با انواع چربی‌های خون
چربی‌های موجود در خون، که به آن‌ها لیپید هم گفته می‌شود، نقش مهمی در سلامت بدن دارند. لیپیدها نه‌تنها منبع انرژی هستند، بلکه در ساختار سلول‌ها هم شرکت میکنند. از مهمترین انواع چربی‌های خون میتوان به تری‌گلیسیرید، کلسترول HDL و کلسترول LDL اشاره کرد.
تری‌گلیسیرید
تری‌گلیسیرید یکی از چربی‌های رایج خون است که معمولاً در افراد مبتلا به دیابت با کنترل ضعیف قند خون افزایش می‌یابد. شواهد علمی نشان داده‌اند که سطح بالای تری‌گلیسیرید میتواند به‌عنوان یک عامل هشداردهنده در ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در افراد مبتلا به دیابت در نظر گرفته شود.
کلسترول بد (LDL)
کلسترول بد زمانی خطرناک می‌شود که سطح آن در خون بالا برود. بالا بودن سطح این نوع کلسترول میتواند با رسوب در دیوارۀ رگ‌های خونی باعث گرفتگی یا تنگی رگ‌ها شود و به‌طور مستقیم خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش دهد.
کلسترول خوب (HDL)
HDL که به کلسترول خوب معروف است، به پاک‌سازی رسوبات کلسترول از دیوارۀ رگ‌ها کمک می‌کند و آن‌ها را به کبد منتقل می‌کند تا از بدن دفع شوند.
در مجموع، کاهش LDL و تری‌گلیسیرید و افزایش HDL میتواند به شکل مؤثری از بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی جلوگیری کند.
ارزیابی وضعیت چربی خون
اولین گام برای بررسی چربی خون، انجام آزمایش لیپید خون در آزمایشگاه است. مرحلۀ بعدی، تفسیر پزشک از نتایج آزمایش است. پزشک با در نظر گرفتن سن، نوع دیابت، سابقۀ بیماری و سایر فاکتورهای خطر، محدودۀ هدف را برای سطح کلسترول هر فرد تعیین می‌کند و اقدامات درمانی مناسب را پیشنهاد میدهد. اگر مبتلا به دیابت هستید بهتر است در زمان‌های زیر سطح چربی خون خود را بررسی کنید:
- هنگام تشخیص دیابت
- هر پنج سال یکبار (در صورت طبیعی بودن سطح چربی خون)
- ۴ تا 12 هفته پس از شروع داروهای کاهندۀ چربی خون
- سالیانه درصورت مصرف داروهای کاهندۀ چربی خون
مدیریت چربی خون در دیابت
برای کنترل بهتر سطح چربی خون، لازم است با روش‌های علمی و عملی مدیریت آن آشنا باشید. در این بخش، دو مسیر مهم برای مدیریت چربی خون در افراد مبتلا به دیابت معرفی می‌شود.
۱. اصلاح سبک زندگی؛ نخستین قدم درمانی
تغییر سبک زندگی، نخستین خط درمان برای مدیریت چربی خون است. عادت‌های تغذیه‌ای صحیح، کنترل وزن، فعالیت بدنی منظم، مدیریت استرس و اجتناب از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی، از ارکان اصلی این رویکرد هستند.
- انتخاب‌های غذایی سالم: کاهش مصرف روغن‌های جامد، کره، خامه، مارگارین و پنیرهای پرچرب و جایگزینی آن‌ها با روغن‌های مایع گیاهی میتواند به کاهش سطح LDL کمک کند. نان‌ها و غلات کامل، حبوبات، جودوسر، میوه‌ها و سبزیجاتِ سرشار از فیبر، به‌ویژه فیبر محلول، نقش مؤثری در کاهش کلسترول دارند. ترکیباتی به نام اِسترول‌ها و اِستانول‌ها که در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند هم میتوانند جذب کلسترول را کاهش دهند. این ترکیبات ساختاری شبیه کلسترول دارند و هنگام هضم غذا، جلوی جذب کلسترول در دستگاه گوارش را می‌گیرند.
- کاهش وزن: کاهش وزن حتی به اندازۀ ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن، باعث بهبود حساسیت به انسولین، کاهش ترشح مواد التهاب‌زا در بدن (که میتوانند به رگ‌ها آسیب برسانند)، کاهش تری‌گلیسیرید و LDL و در نهایت کاهش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.
اگر به‌دنبال راهی برای کاهش وزن و بهبود چربی خون هستید، کلاس تناسب اندام گابریک میتواند یکی از گزینه‌ها باشد.
- فعالیت بدنی منظم: دست‌کم ۱۵۰ دقیقه ورزش و فعالیت بدنی با شدت متوسط در هفته میتواند سطح تری‌گلیسیرید را کاهش و HDL را افزایش دهد.
- ترک دخانیات: ترکیباتی مثل مونوکسید کربن و آکرولین موجود در سیگار و قلیان باعث کاهش HDL و افزایش LDL می‌شوند که خطر آسیب به رگ‌ها و ابتلا به بیماری‌های قلبی را بالا می‌برند.
۲. استفاده از دارو در صورت نیاز
در صورتی‌که تغییر سبک زندگی به‌تنهایی باعث بهبود چربی خون در مدت سه ماه نشود، ممکن است پزشک درمان دارویی را توصیه کند. در این صورت، نوع دارو و نحوۀ مصرف آن باید باتوجه به شرایط فرد، به‌صورت کاملاً اختصاصی و تحت نظر پزشک تعیین شود.
کلسترول خون بالا از بدو تولد
در بیماری هایپرکلسترولمیای خانوادگی که یک اختلال ژنتیکی است، سطح کلسترول خون از دوران کودکی بالاست و حتی در صورت داشتن سبک زندگی سالم، مصرف داروهای کاهندۀ چربی ضروری است. تشخیص زودهنگام این بیماری و درمان مؤثر میتواند از بروز عوارض قلبی جلوگیری کند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد هایپرکلسترولمیا خانوادگی کلیپ زیر را ببینید
و در نهایت
کنترل چربی خون برای افراد مبتلا به دیابت بسیار اهمیت دارد، چرا که نقش مهمی در پیشگیری از عوارض قلبی‌عروقی ایفا می‌کند. اصلاح سبک زندگی، آزمایش‌های منظم و استفاده از دارو در صورت لزوم، سه راهکار اصلی برای حفظ سلامت قلب و عروق در کنار مدیریت بهتر دیابت هستند.
سوالات متداول (FAQ)
1. آیا چربی خون باعث افزایش قند خون می‌شود؟
چربی خون به طور مستقیم قند خون را افزایش نمی‌دهد، اما میتواند حساسیت به انسولین را کاهش دهد.
2. چند وقت یکبار باید آزمایش چربی خون انجام شود؟
زمان دقیق بسته به نظر پزشک است، اما معمولاً سالیانه توصیه می‌شود.
3. آیا مصرف دارو برای کنترل چربی خون ضروری است؟
در برخی افراد، تغییر سبک زندگی کافی نیست و پزشک دارو تجویز می‌کند.
آنچه افراد دیابتی درمورد چربی خون باید بدانند
چربی های موجود در خون، که به آن‌ها لیپید نیز گفته می‌شود، علاوه بر ذخیره انرژی، در ساختار و اعمال سلول های بدن نیز نقش مهمی را ایفا میکنند. از لیپیدهای خون میتوان به تری‌گلیسرید، کلسترول HDL و کلسترول LDL اشاره کرد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد کلسترول خون کلیپ زیر را ببینید
آشنایی با انواع چربی‌های موجود در خون
تری‌گلیسیرید: نوعی دیگر از چربی‌های خون هستند که چربی ذخیره بدن است و از آن به عنوان منبع سوخت استفاده می‌شود.
کلسترول: کلسترول انواع مختلفی دارد که مهمترین آن ها شامل:
– LDL که به آن “کلسترول بد” نیز گفته می‌شود؛ بخش بیشتری از کل کلسترول بدن را تشکیل میدهد. در صورتی که مقدار آن در خون بالا رود، میتواند با رسوب در دیواره عروق خونی، مسیر عروق را تنگ کند و یا سبب انسداد عروق شود. در نتیجه با افزایش مقدار آن در خون، ریسک بیماری های قلب و عروق در فرد افزایش می‌یابد.
– HDL که به آن “کلسترول خوب” نیز گفته می‌شود، رسوبات داخل عروق خونی را برطرف می‌کند و کلسترول را از قسمت های مختلف بدن به کبد منتقل می‌کند تا از گردش خون خارج شود.
تا زمانی که سطح کلسترول و سایر چربی های خون در حد طبیعی باشد، خطری سلامت فرد را تهدید نمیکند، اما در صورت افزایش سطح تری‌گلیسرید و کلسترول LDL به همراه کاهش سطح کلسترول HDL میتواند سلامت فرد را در معرض خطر بیماری‌های قلب و عروق قرار دهد. همچنین بالا بودن میزان چربی و فشار خون از فاکتورهای خطر ابتلا به دیابت است و حتی در افراد مبتلا به دیابت در صورتی که فشار و چربی خون بالا باشند و کنترل نشوند، ریسک ابتلا به عوارض دیابت به خصوص عوارض قلبی عروقی افزایش می‌یابد. بنابراین اندازه‌گیری سطح چربی خون در افراد دیابتی یکی از نکات مهم در مدیریت دیابت و پیشگیری از عوارض آن است، که با در نظر گرفتن شرایط فرد و نظر پزشک انجام می‌شود.
افراد دیابتی هر چند وقت یکبار آزمایش چربی خون را انجام دهند؟
برای تشخیص به موقع و کنترل چربی خون، لازم است افراد دیابتی بزرگسال در این زمان ها با مشورت و نظر پزشک خود آزمایش چربی خون را انجام دهند.این آزمایش معمولا در مواقع زیر برای فرد توصیه می‌شود:
– در زمان تشخیص دیابت
– هر 5 سال یکبار در صورت بالا نبودن چربی خون
– 4-12 هفته بعد از شروع داروهای کاهش دهنده چربی خون و به منظور بررسی اثر بخشی دارو
– سالیانه در صورت مصرف داروهای کاهش دهنده چربی خون
چند راهکار ساده برای کنترل چربی خون
سبک زندگی هر فرد مجموعه‌ای از عادات غذایی، میزان فعالیت بدنی، مصرف الکل یا دخانیات، میزان استرس و … است. تغییر سبک زندگی یکی از راهکارهای موثر برای کاهش سطح کلسترول خون در همه افراد است. با رعایت این نکات ساده می توانید سبک زندگی سالمتری داشته باشید و به کنترل سطح کلسترول خود کمک کنید:
– دریافت چربی‌های ترانس و اشباع (مثل روغن‌های جامد، روغن نباتی، شکلات، خامه، کره و غیره) را کاهش دهید.
– با استفاده از غلات کامل، میوه، سبزیجات و حبوبات در برنامه غذایی از مصرف فیبر کافی اطمینان حاصل کنید. همچنین سعی کنید از منابع فیبر محلول (مثل فیبر موجود در جو دوسر، حبوبات، سبزیجات نشاسته ای و برخی میوه ها) در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنید، زیرا فیبر محلول میتواند جذب کلسترول از غذا را کاهش دهد و از این طریق به مدیریت بهتر آن کمک کند.
– با انتخاب‌های غذایی بهتر، استرول و استانول بیشتری دریافت کنید. استرول ها و استانول ها ترکیبات شبه‌کلسترول هستند که در گیاهان وجود دارند و در دستگاه گوارش میتوانند باعث کاهش جذب کلسترول غذا شوند و در مواد غذایی مثل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، مغزها و دانه‌ها یافت می‌شوند.
– از الگوهای غذایی مدیترانه ای یا DASH استفاده کنید، که جزو رژیم‌های دوستدار قلب و عروق هستند و بر مصرف بیشتر میوه، سبزیجات، حبوبات و مغزها تاکید دارند. علاوه بر این در رژیم DASH کاهش مصرف سدیم اهمیت زیادی دارد که میتواند در کنترل فشار خون نیز کمک‌کننده باشد.
– افزایش فعالیت بدنی روزانه شامل تحرک بیشتر در طی روز و حداقل 150 دقیقه ورزش در هفته میتواند انتخاب خوبی باشد.
– اگر دخانیات استفاده میکنید، مثل سیگار، قلیان، سیگارهای الکترونیک و …، مصرف آن را متوقف کنید. مصرف دخانیات اثرات منفی بسیاری بر سلامت میگذارد از جمله کاهش HDL یا کلسترول خوب بدن، که میتواند منجر به افزایش ریسک بیماری‌های قلب و عروق شود.
– در صورت ابتلا به چاقی یا اضافه وزن، سعی کنید وزن خود را کاهش دهید. بالا بودن وزن بدن نه تنها میتواند باعث افزایش چربی خون شود، بلکه عملکرد انسولین، که وظیفه کاهش قند را بر عهده دارد، را دچار اختلال می‌کند.
– بعضی از افراد علاوه بر تغییر سبک زندگی به درمان دارویی نیز نیاز دارند که در این مورد باید با پزشک خود مشورت نمایید. در صورت تجویز پزشک، میتوانید از داروهای کاهش‌دهنده کلسترول استفاده کنید.
داروهای کاهش دهنده چربی خون
استاتین‌ها رایج‌ترین گروهی از داروهای کاهش‌دهنده چربی خون هستند که با کاهش LDL (کلسترول بد) به کنترل چربی خون کمک میکنند و خطر ابتلا به سکته‌های قلبی ـ مغزی را کاهش می‌دهند. داروهای دیگری نیز برای بهبود سطح لیپیدهای خون وجود دارند، تعیین نوع داروی مصرفی به عهده پزشک و با توجه به شرایط فرد است.
آیا کلسترول خون می تواند از بدو تولد بالا باشد؟
بیماری “FH یا هایپرکلسترولمیا خانوادگی”، بیماری ارثی است که از والدین به ارث می‌رسد و در آن سطح کلسترول خون از بدو تولد و کودکی بالاتر از حد نرمال است. در این افراد حتی با رعایت سبک زندگی سالم (تغذیه سالم، فعالیت بدنی کافی، عدم مصرف دخانیات، مدیریت استرس و …) لازم است از بدو تولد و کودکی از داروهای کاهش دهنده چربی خون استفاده کنند. از طرفی به دلیل بالا بودن سطح کلسترول خون، احتمال بروز بیماری های قلبی و عروقی و یا سکته های مغزی در این افراد بیشتر است بنابراین تشخیص به موقع و کنترل آن می تواند سبب کاهش ریسک عوارض ناشی از آن شود.
در ادامه میتوانید ویدئویی در این رابطه مشاهده کنید.