تشخیص و درمان نوروپاتی محیطی در دیابت
نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی یکی از شایع‌ترین عوارض دیابت است. در این وضعیت اعصاب محیطی (اعصابی که خارج از مغز و نخاع قرار دارند و وظیفه عصب‌دهی اندام‌ها را برعهده دارند) به علت قند خون بالا دچار آسیب می‌شوند. این عارضه بیشتر در پاها و دست ها و گاه در ساق پا، ساعد و بازو افراد دیابتی ایجاد می‌شود. ویژگی این نوع نوروپاتی دیابتی، بروز همزمان آن در هردو پا یا هردو دست می‌باشد. نوروپاتی محیطی در 50% موارد بدون علامت است و در صورتی که تشخیص داده نشود ، میتواند زمینه بروز زخم پای دیابتی را ایجاد کند. بنابراین انجام به موقع معاینات دوره‌ای، مراقبت از پاها و کنترل قند خون، جهت پیشگیری از آسیب و زخم شدن پاها در تمام افراد دیابتی لازم است.
علائم نوروپاتی محیطی
لیست زیر مجموعه ای از علائم اولیه است که در صورت ابتلای فرد دیابتی به نوروپاتی محیطی، ممکن است در دست‌ها و یا پاها مشاهده شوند:
• سوزش یا سوزن سوزن شدن
• دردهای دوره‌ای یا تیر کشیدن
• حساسیت بیش از حد نسبت به لمس (ممکن است فرد حتی با تماس جوراب، کفش و ملحفه در پاهای خود درد احساس کند.)
• احساس سرما یا گرمای شدید
• بی‌حسی
• مشکل در ایستادن و راه رفتن بخاطر از دست دادن حس
• عدم احساس تغییرات دما
• تغییر ساختار عضلات و یا استخوان‌ها
معاینه مرتب پاها این امکان را میسر میکند که به محض بروز علائم نوروپاتی، تشخیص صورت گیرد و اقدامات لازم برای جلوگیری از پیشرفت آن در مراحل اولیه انجام گیرد. در صورتی که نوروپاتی محیطی پیشرفت کند، فرد دیابتی حس حفاظتی پاهای خود را از دست می‌دهد (بی‌حسی پاها و عدم احساس آسیب‌های کوچک مثل سوختگی، بریدگی و غیره). در ادامه از دست رفتن حس حافظتی پاها، فرد دیابتی بیشتر در معرض زخم‌ها و عفونی شدن آن‌ها و سپس تبدیل آسیب‌ها به زخم پای دیابتی قرار میگیرد. همچنین در مراحل پیشرفته، تعادل فرد میتواند مختل شود و این موضوع احتمال زمین خوردن و آسیب را افزایش می‌دهد؛ بخصوص در سالمندان، که به صورت طبیعی با افزایش سن تعادل آن‌ها کاهش می‌یابد، و افرادی که برای تسکین دردهای حاصل از نوروپاتی از داروهای مسکن (دارای عوارض جانبی مثل سرگیجه، تاری دید و غیره) استفاده می‌کنند.
تشخیص نوروپاتی محیطی:
به منظور تشخیص نوروپاتی محیطی، بهترین اقدام معاینه روزانه پاها توسط خود فرد یا عضوی از خانواده و معاینه پاها یکبار در سال می‌باشد. در صورتی که نوروپاتی محیطی برای فرد تشخیص داده شود، دفعات معاینه بیشتر می‌شود و فاصله بین معاینات بستگی به سطح پیشرفت نوروپاتی دارد.
معایناتی که برای فرد انجام میگیرد میتواند شامل موارد زیر باشد:
حس فشار-لمس
با استفاده از یک فیلامنت 10g در چهار بخش از کف پا (به جز جاهایی که پینه دارند) احساس لمس یا فشار را می‌سنجند. در طول آزمایش بیمار باید چشمان خود را ببندد، وقتی تماس فیلامانت را احساس کرد آن را اعلام کند. در صورتی که بیمار در یکی از این چهار قسمت تماس فیلامنت را گزارش نکند نوروپاتی محیطی برای او تشخیص داده می‌شود.
حس لرزش
این تست با استفاده از یک دیاپازون انجام میگیرد. با وارد کردن ضربه به دیاپازون لرزش ایجاد می‌شود. بیمار چشمان خود را می‌بندد و انتهای دیاپازون بر روی قسمتی از شست پا قرار میگیرد و از بیمار خواسته می‌شود که در صورت احساس لرزش آن را گزارش کند.
آستانه تشخیص لرزش
با استفاده از ابزارهای الکترومکانیکی مثل ویبرومتر آستانه تشخیص حس لرزش توسط بیمار را تعیین می‌کنند.
حس دما
با استفاده از تیپ‌ترم یا تیوب های آب سرد و گرم و قرار دادن آن ها روی پا، از بیمار خواسته می‌شود تا درصورت احساس تغییر دما آن را گزارش کند. در صورتی که فرد حس تغییرات دما را از دست داده باشد علامت نوروپاتی محیطی است. فقدان حس تغییرات دما معمولا همراه با از دست دادن حس درد است.
حس درد
از آنجا که یکی از علائم نوروپاتی دیابتی میتواند نوروپاتی محیطی دیابتی دردناک یا ” PDNP” باشد، در ادامه معاینات از بیمار در مورد وجود، دفعات و نوع احساس درد سوالاتی پرسیده می‌شود تا از این نظر ارزیابی شود و بر اساس پاسخ های بیمار به هر سوال امتیازی به او تعلق میگیرد. در نهایت مجموع امتیازات او تعیین میکند که بیمار به چه میزان در خطر زخم پای حاصل از نوروپاتی محیطی قرار دارد. علائم نوروپاتی در بیمار میتواند به شکل های مختلفی بروز پیدا کند از جمله تیر کشیدن، گزگز شدن، سوزن سوزن شدن، سوزش و غیره.
رفلکس مچ پا
توسط چکش رفلکس مسیرهای عصبی مچ پا بررسی می‌شود. رفلکس‌های مچ پا ممکن است به صورت طبیعی در افراد مسن کاهش یابد بنابراین یک آزمون تخصصی برای تشخیص نوروپاتی محیطی به حساب نمی‌آید و در کنار سایر معاینات میتواند برای تشخیص نوروپاتی محیطی مورد استفاده قرار گیرد.
درمان نوروپاتی محیطی
کنترل قند خون و نگه داشتن قند در محدوده هدف، میتواند از بروز نوروپاتی محیطی پیشگیری کند و یا پیشرفت آن را در افراد مبتلا متوقف کند، اما درمانی وجود ندارد که نوروپاتی محیطی را بهبود ببخشد و اعصاب آسیب دیده را ترمیم کند. بنابراین در افراد دیابتی بیشترین تمرکز باید بر پیشگیری از بروز نوروپاتی با کنترل قند خون و استفاده از راهکارهای درمانی مناسب باشد. نوروپاتی محیطی میتواند فرد را مستعد زخم پای دیابتی کند، بنابراین به محض تشخیص نوروپاتی دیابتی، فرد باید نسبت به کنترل قند خون و رعایت بهداشت پاهای خود اقدام کند. گاهی فرد دیابتی در کنار مراقبت‌ها، برای کنترل درد یا ناراحتی‌های ناشی از نوروپاتی میتواند با تجویز پزشک داروهای مشخصی را استفاده کند.
ابتلا به نوروپاتی محیطی با اثراتی که بر فعالیت‌های روزمره دارد (مثل عدم تعادل، درد و غیره) میتواند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد و ممکن است افراد دیابتی پس از ابتلا به نوروپاتی محیطی دچار افسردگی شوند و یا برای انجام فعالیت‌های خود احساس اضطراب کنند؛ بنابراین لازم است این افراد جهت مدیریت شرایط خود از مشاور یا روان‌شناس آگاه در این زمینه کمک بگیرند.
