دیابت و خواب

در تعریف کم خوابی، بی خوابی و یا بد خوابی می توان گفت کم خوابی در واقع کاهش مدت زمان خواب است، به عنوان مثال به هر دلیلی مدت خواب از 8 ساعت به 5 ساعت کاهش می یابد. بی خوابی یا محرومیت از خواب به معنای نخوابیدن یا جلوگیری از خوابیدن است که می تواند با اراده فرد باشد و یا اینکه فرد تمایل به خوابیدن دارد اما نمی تواند. بد خوابی یا خواب مقطع به معنای بیدار شدن های مکرر در طول خواب شبانه است. اختلال خواب در افراد مبتلا به دیابت می تواند به دلایل مختلفی مانند افت قند شبانه (هیپوگلیسمی)، قند بالا(هیپرگلیسمی)، آپنه، اضافه وزن، استرس زیاد، سندرم پای بی قرار و یا عوارض عصبی دیابت (نوروپاتی) باشد که لازم است که علت اصلی آن شناسایی شده و تحت درمان قرار گیرد.

در افراد مبتلا به دیابت، کیفیت خواب و وضعیت کنترل قند خون بر همدیگر تاثیر گذار هستند. به طوریکه کاهش کیفیت خواب می تواند وضعیت کنترل قند خون را با مشکلاتی روبه رو نماید. نتایج مطالعات متعدد نشان داده است که بین اختلالات خواب و افزایش A1c در کودکان و جوانان مبتلا به دیابت نوع 1 که در شروع خواب دچار مشکل بوده اند و به سختی به خواب می رفتند ارتباط وجود دارد و در این افراد سطح A1c به طور شاخصی بالاتر بوده است. همینطور ارتباط مثبتی بین دفعات بیدار شدن از خواب در طول شب و کاهش مدت زمان خواب (کمتر از 5/6 ساعت در شب) با افزایش سطوح A1c در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک وجود دارد. همچنین حساسیت به انسولین در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک، با وزن متعادل، بعد از یک شب کم خوابی در مقایسه با خواب معمولی، کاهش می یابد. بنابراین اختلال خواب در افراد مبتلا به دیابت نوع یک می تواند تاثیری منفی بر روند کنترل قند خون و بروز عوارض داشته باشد.

از طرفی وضعیت نامناسبت کنترل قند خون می تواند در کاهش کیفیت خواب موثر باشد. احساس خستگی در طی روز و یا بی خوابی می تواند ریشه در وضعیت کنترل قند خون داشته باشند. شرایطی مانند افت قند، نوسان قند خون و یا قند خون بالادر افراد مبتلا به دیابت می تواند منجر به اختلال خواب و یا کاهش کیفیت آن شوند.

مطالعات نشان داده است کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک، کیفیت خواب پایین تری نسبت به افراد غیر مبتلا به دیابت دارند. اندازه گیری های انجام شده بر اساس پلی سومنوگرافی (PSG) نشان می دهد که کودکان و جوانان مبتلا به دیابت نوع یک، نسبت به گروه کنترل، زمان بیشتری را در مرحله دوم خواب (خواب سبک) و زمان کمتری را در مرحله سوم خواب (خواب عمیق) می گذرانند. در این افراد سطوح هورمون رشد و اپی نفرین در طول شب بالا می رود و سطوح هورمون آدرنوکورتیکوتروپین در طول 4 ساعت اول شب بالاتر است که این تغییرات هورمونی می تواند با کیفیت خواب در ارتباط باشد. همچنین آپنه انسدادی خواب (OSA) در افراد مبتلا به دیابت نوع دو مخصوصا افراد دارای اضافه وزن و یا چاقی و در کودکان مبتلا به دیابت نوع یک که کنترل قند ضعیف تری دارند، شیوع بالاتری دارد. مطالعات نشان می دهد که OSA در میان افراد مبتلا به دیابت نوع یک شایع تر از افراد غیر دیابتی است. همچنین وجود و شدت OSA با کنترل قند خون در کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک، مرتبط است

تاثیر افت قند برروی کیفیت خواب:

متاسفانه افت قند شبانه یک اتفاق رایج در بزرگسالان و کودکانی است که از انسولین استفاده می کنند که می تواند بر روی کیفیت خواب اثرگذار باشد. بیدارشدن از خواب به دلیل افت قند، صرف زمان برای درمان آن، سختی برای به خواب رفتن مجدد بعد از درمان افت قند، دشواری برای بیدار شدن از خواب در صبح و یا حس خستگی در طی روز همگی مواردی هستند که می تواند بروری کیفیت خواب اثرگذار باشند.

تاثیر قند خون بالا برروی کیفیت خواب:

قند خون بالا در طی خواب با ایجاد احساس گرما، بی قراری، خواب ناآرام و تکرر ادراربرروی کیفیت خواب اثر می گذارد و سبب کاهش کیفیت آن می شوند.

تحقیقات نشان داده اند که دفع ادراری ملاتونین بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک که میانگین قند خونشان بیشتر از 154 mg/dL در طول شب است، کمتر از گروه کنترل می باشد. ملاتونین عامل تنظیم کننده کلیدی چرخه خواب و بیداری است. این نتایج بیانگر آن است که هیپرگلیسمی می تواند تاثیر منفی بر تنظیم ساعت طبیعی بدن (circadian rhythm) و ساعت خواب داشته باشد.

تاثیر نوسان قند خون برروی کیفیت خواب:

افزایش نوسان قند خون همبستگی مثبتی با تاخیر در به خواب رفتن دارد. محققان همچنین نشان داده اند که تغییرات سریع قند خون با افزایش دفعات بیدار شدن در کودکان مبتلا به دیابت نوع یک، همراه است. این نتایج نشان دهنده اهمیت مطالعه بیشتر در رابطه با اثرات قند خون بر الگوی قند خون دارد.

سندروم پای بی قرار (RLS) و اثر آن بر روی کیفیت خواب:

سندروم پای بی قرار (RLS) در واقع وجود احساسات ناخوشایند در پا می باشد که شامل احساس گزگز، مورمور شدن، سوزش و یا حس راه رفتن حشرات روی پا است که درنهایت منجر به افزایش تکان پا توسط فرد می شود. این احساسات ناخوشایند در ابتدای شب بیشتر هستند به همین دلیل سبب مشکلاتی برای به خواب رفتن در فرد می شوند. این سندروم می تواند با عواملی مانند کمبود آهن، قند خون بالا، مصرف دخانیات، نوروپاتی محیطی، مشکلات کلیه یا تیروئید در ارتباط باشد که با رفع علت اصلی می توان آن را درمان کرد. شناسایی علت اصلی و درمان آن به عهده پزشک می باشد.

رعایت این نکات می تواند در بهبود کیفیت خواب موثر باشد:

1. قند خون خود را کنترل کنید.

قند بالا، افت قند و نوسان قند برروی کیفیت خواب اثر گذار هستند و می توانند در ایجاد اختلالات خواب موثر باشند.

2. استرس ها را مدیریت کنید.

قند خون بالا به همراه استرس می تواند ریسک بی خوابی را افزایش دهد. استفاده از تکنیکهای مدیریت و کنترل استرس می تواند موثر باشد.

3. برنامه خواب منظم داشته باشید.

حتی در روزهای تعطیل، در ساعت مشخص به رختخواب بروید و صبحها در ساعت مشخص از خواب بیدار شوید به این ترتیب بدن به شکل طبیعی ساعت خواب و بیداری را تنطیم می کند.

4. در طی روز فعالیت بدنی و ورزش داشته باشید.

قبل از خواب از انجام حرکات ورزشی با سرعت بالا خودداری کنید چرا که سبب افزایش جریان خون شده و مدت بیشتری طول می کشد تا بدن به آرامش برسد. انجام حرکات یوگا با سرعت کم می تواند به بهبود خواب کمک کند.

5. از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین مانند چای و قهوه در شب خودداری کنید.
6. شرایط مناسب برای خواب آرام را فراهم کنید.

• رختخواب راحت و بالش با ارتفاع مناسب داشته باشید.
• اتاق خواب لازم است که تاریک باشد. استفاده ار نور موبایل یا لپ تاپ قبل از خواب می تواند سبب بی خوابی شود.
• صداهای مزاحم رو حذف کنید. قبل از خواب، موبایل خود را خاموش کنید یا در حالت بی صدا قرار دهید تا صدای آن باعث اختلال خواب نشود.
• اگر خواب سبکی دارید و با هر صدای بیدار می شوید بهتر است از صدایی مثل فن کمک بگیریدکه تمرکز شما رو از روی صداهای دیگر بردارد.
• دما و تهویه مناسب هوای اتاق به خواب بهتر کمک می کند.
• بهتراست قبل از خواب کتاب بخوانید، این کار به کاهش استرس و آرامش ذهن کمک می کند.
• در صورت امکان موبایل خود را شبها خاموش کنید و برای زنگ هشدار از ساعت به جای موبایل استفاده کنید.

منبع:

Farabi, Sarah S. “Type 1 diabetes and sleep.” Diabetes Spectrum 29.1 (2016): 10-13.

1. https://www.diabetes.co.uk/diabetes-and-sleep.html
2. https://www.healthline.com/health/diabetes/diabetes-and-sleep