افراد مبتلا به دیابت در طول زندگی خود در معرض ابتلا به زخم پای دیابتی هستند و برای پیشگیری از بروز زخم پا، لازم است که فرد در کنار کنترل قند خون، از پاهای خود به خوبی مراقبت کنند. مراقبت از پا در افراد دیابتی شامل موارد مختلفی است که در ادامه مطلب به آن‌ها می‌پردازیم. همگی این موارد حائز اهمیت هستند و توجه به آن‌ها میتواند در قدم اول خطر زخم شدن پاها و علاوه بر این تبدیل آن‌ها به زخم پای دیابتی را در فرد کاهش دهد.
1- مدیریت قند خون روزانه
یکی از عوارض عدم کنترل قند خون، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق محیطی و نوروپاتی محیطی است که زمینه ایجاد زخم پای دیابتی را فراهم می‌کند. در نتیجه تست قند خون روزانه و مرتب نقش کلیدی در سلامت پا دارد.
2- بهبود خونرسانی در پا
خون رسانی مناسب در پاها میتواند به حفظ سلامت پا کمک کند. در مقابل، مصرف سیگار با آسیب بر دیواره عروق میتواند سبب کاهش جریان خون در پاها شود. در صورتی خونرسانی به صورت بهینه در پاها صورت نگیرد، نه تنها احتمال بروز مشکلات پا در افراد دیابتی افزایش می‌یابد، بلکه احتمال عفونی شدن زخم‌ها و منجر شدن آسیب‌ها به قطع عضو را افزایش می‌دهد. در نتیجه ترک سیگار و انجام منظم و روزانه ورزش در کنار کنترل قند خون میتواند سبب بهبود خونرسانی در پاها شود.
3- خود مراقبتی از پا
علاوه بر موارد بالا ، آموزش و بکار گیری اصول خود مراقبتی از پا نقش مهمی در پیشگیری از ایجاد زخم پا دارد که این اصول شامل:
روزانه پاهای خود را معاینه کنید.
لازم است روزانه پاها را معاینه کنیم.
درصورتی‌که معاینه کف پا برای شما سخت است می‌توانید از یک آینه کمک بگیرید.
روزانه پاهای خود را ازنظر وجود موارد زیر بررسی کنید:
– زخم
– تاول
– میخچه
– ترک‌های پوستی
– ضخیم شدن ناخن
برای درمان زخم، تاول، میخچه و یا پینه پا از راهکارهای خانگی خودداری کنید.
بهداشت روزانه پاها را رعایت کنید.
لازم است روزانه پاها را با آب ولرم و صابون بشویید و آن‌ها را به‌خوبی خشک‌کنید.
برای شستشوی پاها از صابون‌های عطری استفاده نکنید.
بعد از شستشو پاها، به‌منظور پیشگیری از ایجاد خشکی، ترک و پوسته‌پوسته شدن، آن‌ها را با کرم‌های مخصوص پا مرطوب کنید.
توجه: لابه‌لای انگشتان پا را چرب نکنید.
اگر برای تمیز کردن کف پا از سنگ‌پا استفاده می‌کنید، سنگ‌پا را بر روی پوست خشک نکشید. لازم است که پوست مرطوب باشد و از سنگ‌پا استفاده کنید. بعد از استفاده از سنگ‌پا به‌منظور پیشگیری از پوسته‌پوسته شدن پا، از کرم و یا وازلین استفاده کنید.
از کفش مناسب استفاده کنید.
اهمیت انتخاب کفش مناسب
در تهیه کفش به‌راحتی و مناسب بودن آن توجه کنید.
در صورت امکان روزهای مختلف از کفش‌های متفاوت ولی راحت استفاده کنید تا فشار وارده به پا دائما یکسان نباشد.
از پوشیدن کفش‌های تنگ، پاشنه‌بلند و نوک‌تیز که میتواند سبب فشار یا زخم در پا شود، خودداری نمایید.
کفش‌های جدید و نو ممکن است کمی خشک و سفت باشد و از پوشیدن طولانی‌مدت آن‌ها پرهیز کنید.
قبل از پوشیدن کفش، داخل آن را ازنظر وجود جسم خارجی یا سنگ‌ریزه بررسی کنید.
به‌منظور کاهش فشار در کف پا می‌توانید از کفی‌های طبی و مناسب استفاده کنید.
هرگز پابرهنه راه نروید.
یکی از راه‌های پیشگیری از مشکلات پا در دیابت، کاهش احتمال آسیب و زخم شدن پاها در قدم اول است. پوشیدن کفش یا پاپوش مناسب میتواند از آسیب دیدن پاها و ایجاد زخم در قدم اول پیشگیری کند. در نتیجه لازم است که افراد دیابتی به موارد زیر توجه کنند:
هرگز بدون کفش یا صندل راه نروید تا احتمال آسیب به پاها کاهش یابد.
حتی در حمام، ساحل، خانه نیز همواره صندل یا پاپوش به پا داشته باشید.
به جوراب اکتفا نکنید
از جوراب مناسب استفاده کنید.
با تعویض روزانه جوراب به رعایت بهداشت پا کمک کنید.
جوراب‌های نخی یا پشمی را انتخاب کنید.
از پوشیدن جوراب تنگ و نایلونی خودداری کنید.
در صورتی که سابقه زخم پا دارید از جوراب های مخصوص زخم پا استفاده کنید
ناخن‌ها را به صورت منظم کوتاه کنید .
ناخن‌های خود را به موقع کوتاه کنید و گوشه ناخن‌ها را با استفاده از سوهان ناخن مرتب کنید تا به بافت‌های اطراف ناخن آسیبی وارد نشود. با انجام این کار ساده می‌توان از تبدیل مشکلات کوچک پا به مشکلات بزرگتر پیشگیری شود.
یکی از مواردی که در صورت عدم رعایت بهداشت پا میتواند به وجود آید، عفونت‌های قارچی ناخن‌های پا است. شیوع این نوع عفونت در افراد غیردیابتی 3-20% است و در افراد دیابتی این احتمال تا 35% افزایش می‌یابد. این عفونت‌ها زمینه عفونت‌های باکتریایی را فراهم میکنند که خود میتواند منجر به زخم پای دیابتی شوند و احتمال این زخم‌ها را تا سه برابر افزایش دهد. متاسفانه بسیاری از افراد نسبت به درمان عفونت ناخن پا بی‌توجه هستند و در افراد دیابتی اهمیت بسیاری دارد که به محض تشخیص، برای درمان آن اقدام شود.
آیا می‌دانید از هر ۴ فرد دیابتی، ۱ نفر در معرض خطر «پای دیابتی» قرار دارد؟
بر اساس آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت، تعداد افراد مبتلابه زخم پای دیابتی در حال افزایش است. زخم پای دیابتی علاوه بر تحمیل هزینه‌های سنگین درمان با افزایش ریسک مرگ‌ومیر در افراد مبتلابه دیابت (نوع دو) همراه است بنابراین حفظ سلامتی پا موضوع بسیار مهمی است. شناسایی علل مؤثر در ایجاد زخم پا و مراقبت روزانه از پا لازمه حفظ سلامتی پا است.
علل مؤثر در ایجاد زخم پای دیابتی
نوروپاتی محیطی، بیماری‌های عروق محیطی و فشارهای متعدد بر روی یک ناحیه از پا، از علل ایجاد زخم پای دیابتی است که عدم کنترل قند خون از مهم‌ترین عوامل مستعد کننده نوروپاتی محیطی و بیماری‌های عروق محیطی است.
نوروپاتی محیطی با تأثیر بر اعصاب حسی، حرکتی و یا اتو نوم زمینه ایجاد زخم پای دیابتی را فراهم می‌کند. نوروپاتی حسی به‌واسطه کاهش حس حفاظتی (protective sensation)، نوروپاتی حرکتی با ایجاد تغییرشکل پا و اختلالات حرکتی و نوروپاتی اتو نوم به دلیل کاهش تعریق و خشکی پوست، در ایجاد زخم پا مؤثر هستند.
بیماری‌های عروق محیطی با کاهش خونرسانی در پا زمینه ایجاد زخم را فراهم میکنند. بیماری‌های عروق محیطی مستقیماً با زخم‌های مقاوم به درمان، عفونت و آمپوتاسیون در ارتباط هستند. وجود تمامی این عوامل در کنار فشارهای مکرر خارجی یا تروماهای کوچک میتواند سبب خونریزی‌های زیرپوستی و پیشرفت زخم شود.
درمان‌های مناسب برای زخم پا دیابتی
دبرید، کاهش فشار، درمان عفونت و بازسازی عروق، از درمان‌های مناسب زخم پای دیابتی هستند که احتمال آمپوتاسیون را کاهش می‌دهند. از سوی دیگر وجود بیماری‌های احتقانی قلبی، بیماری‌های عروق محیطی، مراحل پیشرفته بیماری‌های کلیوی و عدم استقلال درحرکت، از عواملی است که میتواند سبب کاهش پاسخ به درمان شود.
متأسفانه بازگشت مجدد زخم پا پس از درمان آن بسیار شایع است. عدم درمان نوروپاتی محیطی، دفرمیتی پا، بیماری‌های عروق محیطی، افزایش HbA1c و عوامل فیزیکی (مثل افزایش فشار در محل سابق زخم، عدم استفاده از کفش‌های طبی استاندارد، پابرهنه راه رفتن) از عواملی هستند که سبب بازگشت مجدد زخم می‌شود. جالب‌توجه آنکه با جراحی می‌توان مشکلات ساختاری و یا عروقی پا را اصلاح کرد تا از عود زخم پیشگیری شود اما فشارهای مکرر به همراه نوروپاتی مخصوصاً در افرادی که حس درد در آن‌ها کاهش‌یافته، میتواند منجر به عفونت و زخم مجدد شود؛ به همین دلیل این افراد باید همیشه از پاپوش‌های طبی استفاده کنند.
پیشگیری از عود مجدد زخم پای دیابتی
پیشگیری از عود مجدد زخم پا نیازمند کنترل خوب دیابت، استفاده مداوم از پاپوش‌های طبی به‌منظور کاهش فشار بر کف پا، توجه به آسیب‌های پوستی (پینه، تاول، زخم‌ها، بریدگی‌های مکرر، خونریزی)، بررسی اختلاف دما بین دو پا در خانه، ویزیت پا توسط کادر درمانی مجرب هر 1 تا 3 ماه یک‌بار است. تشخیص به‌موقع زخم‌های جدید در بیماران باسابقه زخم پای دیابتی نیز میتواند در کاهش عوارض مؤثر باشد. مطالعات نشان داده است که بعد از خود مراقبتی و استفاده از پاپوش‌های طبی، جراحی میتواند راهکار مناسبی برای پیشگیری از عود مجدد زخم پا باشد.
در آخر می‌توان گفت، آموزش دیابت با افزایش اطلاعات میتواند سبب مراقبت از پا در بیماران شود. همچنین بسیاری از افراد مبتلابه دیابت تصور میکنند که بعد از بهبود دیگر مبتلابه زخم نمی‌شوند درصورتی‌که باید بیماران آموزش‌های لازم در مورد عود مجدد زخم، پایش و مراقبت‌های بعدی را توسط کادر درمانی ببینند. آموزش مستمر و مؤثر میتواند در سلامت پا و پیشگیری از زخم مؤثر باشد.
