اشتباه‌های رایج در تزریق انسولین و راه‌های پیشگیری از آن‌ها

تزریق انسولین از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت دیابت در همۀ افراد مبتلا به دیابت نوع یک و بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع دو و دیابت بارداری است. اما اشتباهات کوچک در فرایند تزریق می‌تواند باعث نوسان قند خون، بروز عوارض پوستی یا کاهش اثربخشی انسولین شود. آگاهی از اشتباهات رایج در تزریق انسولین، گامی مهم برای بهبود خودمراقبتی و کنترل بهتر دیابت است. در ادامه رایج‌تری اشتباه‌های تزریق انسولین را مرور می‌کنیم.

۱. انتخاب نادرست طول سوزن

انتخاب سرسوزن انسولین با طول نامناسب ممکن است باعث بروز مشکلاتی مانند تزریق عضلانی و افت قند خون، درد یا جذب نامناسب انسولین شود. بنابراین انتخاب درست طول سرسوزن یک گام مهم در تزریق انسولین محسوب می‌شود.

راهکار: اگر از قلم انسولین استفاده می‌کنید، بهترین انتخاب برای کودکان و بزرگسالان، سرسوزن 4 میلی‌متر است. اما درصورتی که به آن دسترسی ندارید می‌توانید از سرسوزن 5 میلی‌متر هم استفاده کنید. استفاده از سرسوزن‌های 6، 8 و 12 میلی‌متر توصیه نمی‌شود.

اگر از سرنگ انسولین برای تزریق استفاده می‌کنید، می‌توانید از طول سوزن 6 میلی‌متر استفاده کنید و برای جلوگیری از تزریق عضلانی، به‌خصوص در کودکان، افراد با وزن پایین یا سالمندان توصیه می‌شود چین پوستی بگیرید. همچنین استفاده از سرنگ‌هایی که سوزن 8 یا 12 میلی‌متر دارند توصیه نمی‌شود.

۲. هواگیری نکردن صحیح قلم انسولین

اگر قبل از تزریق، قلم انسولین هواگیری نشود، ممکن است دوز کافی انسولین وارد بدن نشود.

راهکار: همیشه قبل از تزریق، قلم را به‌صورت عمودی و رو به بالا نگه دارید و چند ضربه آرام به آن بزنید. با این کار اگر حبابی وجود داشته باشد به سمت بالا می‌آید و می‌توانید آن را خارج کنید.

3. بررسی نکردن باز بودن مسیر سرسوزن

اگر قبل از تزریق، باز بودن مسیر سرسوزن بررسی نشود، ممکن است به دلیل گرفتگی سوزن هیچ انسولینی وارد بدن نشود.

راهکار: قبل از هر تزریق 2 واحد انسولین بیرون بریزید و حتما قطره انسولین را در نوک سوزن ببینید. با این مار از باز بودن مسیر سرسوزن خود مطمئن خواهید شد.

۴. رعایت نکردن بهداشت قبل از تزریق

اگر قبل از تزریق دست‌هایتان را نشویید یا پوست محل تزریق تمیز نباشد، خطر ورود میکروب به بدن افزایش می‌یابد. این موضوع می‌تواند منجر به قرمزی، التهاب یا حتی عفونت در محل تزریق شود.

راهکار: همیشه پیش از تزریق، دست‌های خود را با آب و صابون بشویید. همچنین اگر احساس می‌کنید پوست ناحیۀ تزریق تمیز نیست، از پنبۀ آغشته به الکل برای تمیز کردن محل تزریق استفاده کنید و صبر کنید تا الکل خشک شود.

۵. استفادۀ مکرر از یک سرسوزن

سوزن‌های انسولین برای یک‌بار استفاده طراحی شده‌اند. استفادۀ چندباره از سرسوزن، آن را کند می‌کند، به پوست آسیب می‌زند و احتمال ایجاد التهاب، عفونت و حتی گرفتگی سوزن را افزایش می‌دهد. دراثر گرفتگی سوزن، ممکن است دوز انسولین به‌طور کامل وارد بدن نشود و قند بالا برود.

راهکار: بهتر است پس از هر بار تزریق، سرسوزن را دور بیندازید و از سرسوزن جدید استفاده کنید. اما اگر در مصرف سرسوزن محدودیت دارید، حتماً حداقل یک‌بار در روز آن را عوض کنید تا از آسیب به پوست و گرفتگی سوزن جلوگیری شود.

۶. تزریق مکرر در یک نقطۀ خاص

تزریق همیشگی انسولین در یک محل تزریق (مثلاً شکم سمت راست) می‌تواند باعث بروز لیپوهایپرتروفی ( آسیب به بافت چربی) شود. تزریق انسولین در این نواحیِ سفت و متورم، جذب انسولین را مختل می‌کند و ممکن است باعث بالا رفتن قند یا افت قند پیش‌بینی‌نشده شود.

راهکار: محل تزریق انسولین را به‌صورت گردشی تغییر دهید. یعنی هر هفته ناحیۀ تزریق را تغییر دهید و هر تزریقتان با تزریق بعدی 1 تا 2 سانتی‌متر فاصله داشته باشد. تزریق گردشی انسولین از بروز لیپوهایپرتروفی پیشگیری می‌کند و کمک می‌کند پوست بعد از هر تزریق فرصت ترمیم پیدا کند.

۷. تزریق در بافت آسیب‌دیده

تزریق انسولین در ناحیه‌ای که  چربی زیرپوستی آن دچار آسیب یا لیپوهایپرتروفی شده است، می‌تواند جذب انسولین را مختل کند. این موضوع ممکن است باعث افت یا افزایش غیرمنتظرۀ قند شود و کنترل دیابت را دشوار کند.

راهکار: پیش از هر تزریق، با دقت ناحیۀ موردنظر را با نوک انگشت لمس کنید و مطمئن شوید که پوست نرم، سالم و بدون برجستگی، توده یا سفتی غیرعادی است. در صورت مشاهدۀ توده یا سفتی، لازم است با مشورت پزشک خود برای مدتی آن ناحیه را از برنامۀ تزریق انسولین خارج کنید تا پوست فرصت ترمیم داشته باشد.

۸. زاویۀ اشتباه تزریق

انتخاب زاویۀ نادرست برای تزریق انسولین می‌تواند باعث شود انسولین وارد لایۀ عضله شود یا از محل تزریق نشت کند. هرکدام از این حالت‌ها ممکن است کنترل قند را دچار مشکل کند.

راهکار: زاویۀ مناسب برای تزریق انسولین باید باتوجه به طول سوزن و ضخامت لایۀ چربی زیر پوست تعیین شود.

برای انتخاب زاویۀ مناسب تزریق متناسب با اندازۀ سوزنی که استفاده می‌کنید با پزشک خود مشورت کنید.

۹. تزریق انسولین از روی لباس

بعضی افراد برای راحتی، انسولین را از روی لباس تزریق می‌کنند. اما تزریق از روی لباس خطر آلودگی سوزن، ورود میکروب، تزریق زیرجلدی و حتی کاهش دقت در انتخاب محل مناسب تزریق را افزایش می‌دهد.

راهکار: همیشه پوست محل تزریق را مستقیم ببینید و لمس کنید تا از تمیز بودن و سلامت محل تزریق انسولین مطمئن شوید. تزریق باید مستقیم روی پوست انجام شود، نه از روی لباس.

۱۰. ماساژ دادن محل تزریق

ماساژ دادن محل تزریق پس از بیرون آوردن سوزن ممکن است باعث تغییر در سرعت جذب انسولین شود.

راهکار: پس از تزریق، 10 ثانیه صبر کنید، ، سپس سوزن را از محل تزریق خارج کنید. در صورت نیاز، می‌توانید برای چند ثانیه با فشار ملایم روی محل تزریق را نگه‌دارید؛ اما نباید محل تزریق را ماساژ دهید.

تزریق درست انسولین، یک قدم بزرگ در خودمراقبتی

تزریق انسولین یکی از پایه‌های اصلی مدیریت دیابت است و دقت در اجرای صحیح آن می‌تواند تفاوت چشمگیری در نتایج قند ایجاد کند. اشتباهات رایج در تزریق، حتی اگر جزئی به نظر برسند، ممکن است کنترل قند خون را مختل کنند یا باعث بروز عوارض پوستی و نوسان قند شوند. با شناخت این اشتباه‌ها و رعایت راهکارهای پیشنهادشده، می‌توانید به حداکثر اثربخشی انسولین برسید، از بروز عوارض تزریق اشتباه انسولین جلوگیری کنید و قندتان را بهتر مدیریت کنید.

برای یادگیری نکته‌های بیشتر دربارۀ مدیریت دیابت می‌توانید در کلاس‌های آموزشی گابریک شرکت کنید.