ورود به دنیای ذهنی نوجوانان
تدوین: تارا صداقت، روانشناس بالینی و مدرس انجمن دیابت گابریک
بسیاری مواقع از والدین نوجوانان مبتلا به دیابت می‌شنویم که اصلاً به قندهایش توجه نمی‌کند! انسولینش را نمی‌زند! حواسش به غذایش نیست! و مجموعه کارها یا حرف‌هایی که من انجام می‌دهم و می‌گویم او را عصبانی می‌کند! از سوی دیگر وقتی با نوجوانان صحبت می‌کنیم آنها نیز شکایت‌هایی دارند، مانند اینکه دائماً در مورد تست قند خون به من گیر می‌دهند! همیشه زمان غذا در مورد انسولین با من صحبت می‌کنند! و …
چالش‌های مرتبط با مدیریت دیابت و مسائل زیستی در دوران نوجوانی در کنار جدایی و استقلال‌طلبی فرزندان، ما را با عدم همکاری آنها مواجه می‌کند. تغییرات فیزیکی، بلوغ، میل جنسی، شکل‌گیری هویت و تلاش برای پیدا کردن علائق موضوعاتی هستند که یک نوجوان با آنها روبه‌رو است. آنها می‌خواهند از ما جدا می‌شوند و مستقل‌تر عمل کنند و آماده می‌شوند وارد دنیایی غیر از خانواده شوند که فرآیندی طبیعی است. اگر بتوانیم مشکلات رفتاری و جروبحث‌هایی را که با فرزندانمان داریم در این بافت ببینیم، از کشمکش‌های زیاد دلسرد نمی‌شویم. بهتر است تلاش کنیم راه‌هایی برای مشارکت در مدیریت دیابت بیابیم بدون آنکه فرزند نوجوانمان احساس کند مسئله‌ای به او تحمیل شده است؛ در ادامه به آنها اشاره خواهیم داشت:
دوران نوجوانی و تغییرات زیستی
در اولین قدم باید توجه داشت که حساسیت به انسولین در سنین نوجوانی در هر دو جنس کاهش می‌یابد، از دلایل این موضوع می‌توان به افزایش هورمون رشد و افزایش هورمون‌های استروئیدی جنسی که مسئول بروز صفات ثانویه جنسی، رشد قدی و تغییر شکل بدن هستند، اشاره نمود. بنابراین باید نسبت به تنظیم دوز انسولین مورد نیاز فرزندتان در دوران بلوغ توسط پزشکان متخصص اقدام کنید.
انتقال متناسب مسئولیت‌ها
انتقال مسئولیت‌ها در حیطه مدیریت دیابت یک شبه و به‌طور ناگهانی اتفاق نمی‌افتد، همان‌طور که ما انتظار نداریم فرزندمان در 16 سالگی یک دفعه مهارت رانندگی را بیاموزد. انتقال مسئولیت مدیریت دیابت به فرزند شما طی سال‌های متمادی و با حمایت مداوم انجام می‌شود. به یاد داشته باشیم این انتقال مسئولیت را باید از سنین پایین‌تر شروع شود و یک رویکرد گام‌به‌گام معمولاً بهترین نتیجه را دارد. برای مثال در سنین 3 تا 7 سال کودکان به تدریج می‌توانند کارهایی مانند شستن دست و انتخاب انگشت برای تست قند خون را انجام دهند و برخی علائم افت قند را تشخیص دهند. در حدود 8 تا 12 سالگی بعضی از کودکان می‌توانند به تنهایی قند خون خود را اندازه بگیرند و در صورت تشویق والدین دوست دارند بعضی از تزریق‌های انسولین را خودشان انجام دهند. البته نباید تا سنین 10 یا 11 سالگی از کودکان انتظار کشیدن انسولین داخل سرنگ را داشته باشید. کودکان در این سنین می‌توانند علائم افت قند را تشخیص دهند و آن را درمان کنند. با رسیدن به سنین نوجوانی (13 الی 18 سال) زمان این است که فرزند رو برای آموزش دیدن به طور مستقل و حضور در مکان‌های آموزشی مرتبط ترغیب کنیم و گام‌به‌گام وظایف مربوط به مدیریت دیابت رو بر عهده او بسپاریم. توجه داشته باشید که در این سنین، داشتن توقعات بسیار بالا از کودکان در زمینه کنترل قند خون باعث ایجاد احساس یأس و دل‌زدگی در آنها می‌شود.
آرامش خود را حفظ کنید
یکی از رایج‌ترین ویژگی‌های نوجوانان این است که دوست دارند به طرق مختلف مثل نافرمانی کردن، گوش ندادن و قانون‌شکنی، شما را عصبانی کنند. اولین قانون این است که خونسردی خود را حفظ کنید. هرچه کمتر واکنش نشان دهید بهتر می‌توانید وضعیت را مدیریت کنید. لحظه‌ای که عصبی هستید هرچه بگویید یا هر کاری انجام دهید ممکن است وضع بدتر شود. اگر آرام شدید به موقعیت برگردید و حل مسئله کنید. بنابراین تا زمان آرام شدنتان صبر کنید و چیزی نگویید.
احساسات و خواسته‌های نوجوان را تصدیق کنید
وقتی غمگین هستند با آنها صحبت کنید. مثلاً بگویید:”اگر بخواهی صحبت کنی من برای شنیدن آماده‌ام. موافقی؟”
در دسترس نوجوانتان باشید، اما برای حرف زدن اصرار نکنید. اگر شروع به صحبت کرد فقط مثل یک دوست گوش دهید. قضاوت نکنید، وسط حرف او نپرید و عصبانی نشوید. اگر به او می‌گویید که زمان تزریق انسولین است و او همچنان در حال انجام بازی کامپیوتری است و می‌گوید “ولم کن” روی خشم او تمرکز کنید و آن را قبول کنید “من می‌تونم عصبانیتت رو ببینم، تو دوست داری به بازی ادامه بدی”. این واکنش باعث می‌شود راه برای همکاری بیشتر نوجوان در زمینه مدیریت دیابت هموار شود.
با هم مسائل را حل کنید
بسیاری از نوجوانان بدرفتاری می‌کنند چرا که احساس می‌کنند توسط بزرگ‌ترها جدی گرفته نمی‌شوند یا توسط والدین کنترل می‌شوند. اگر هرگونه اشاره به بچه بودن، او را عصبانی می‌کند و فریاد خواهد زد “من نیازی به تو ندارم”.
بدون اینکه از او بپرسید نیاز به کمک دارد یا نه، مداخله نکنید. اگر با خواسته‌هایش موافق نیستید، فوراً نه نگویید! زمان صحبت از مسائل و مشکلات، نوجوان را در بحث شرکت دهید؛ می‌توانید بگویید “ما مشکل داریم. تو می‌خوای من بهت زمان تزریق انسولین رو یادآوری نکنم و از طرفی من باید مطمئن بشم که در طول روز کارهای مربوط به مدیریت دیابت رو انجام میدی. پس چه کار می‌تونیم بکنیم؟” قبل از اینکه راه حل بدهید از او اجازه بگیرید: “می‌خواهی نظر من را در این مورد بدانی؟ اگر نه، مشکلی نیست من همچنان گوش می‌کنم”. صبر کنید نوجوان آماده شنیدن نظرات شما باشد.
محدودیت‌های واضح و منطقی وضع کنید
اکثر نوجوانان به دنبال استقلال هستند. بعضی از آنها شما را به چالش می‌کشند تا قدرت خودشان را وسعت دهند اگر به خاطر مدیریت دیابت با او درگیر شوید و این مشاجره با توهین و تحقیر همراه باشد، همه‌چیز را سخت‌تر می‌کنید. در چنین مواقعی بسیار مهم است که مرزهای روشنی برای حفظ ارتباط مناسب، داشته باشید. بسته به شرایط، با کمک او فهرستی از قوانین تهیه کنید که عبارات کوتاه و واضح داشته باشد و شفاف باشید که این قوانین با گذشت زمان، قابلیت تغییر دارند.
به فضای خصوصی نوجوانتان احترام بگذارید
در نظر داشته باشیم نحوه نظارت بر روی کنترل قند خون منجر به ورود به فضای خصوصی فرزندتان نشود. قبل از اینکه بخواهید به‌طور مخفی اوضاع را بررسی کنید، زمان مشخصی را در هفته تنظیم کنید و از خود فرزندتان بخواهید برایتان توضیح دهد و با بررسی موقعیت و چالش‌ها حل مسئله داشته باشید. در این مسیر به جای نتیجه، روی رفتار و تلاش‌های فرزندتان برای مدیریت دیابت تمرکز کنید. از به کار بردن “خوب” و “بد” برای توصیف دیابت خودداری کنید؛ این می‌تواند منجر به دروغ گفتن نوجوانان در مورد قند خون خود شود.
با نوجوان وقت بگذرانید
حتی اگر به نظر می‌رسد نوجوان می‌خواهد از شما فاصله بگیرد و دور شود، هنوز هم به عشق و توجه شما نیاز دارد. سعی کنید برنامه خانوادگی بگذارید. برنامه‌های مشترکی برای گذراندن وقت بیشت با نوجوانان بریزید و برای این کار با او هم فکری کنید. البته توجه داشته باشید در مدتی که با نوجوان هستید شروع به نصیحت نکنید. نوجوانان نسبت به صحبت کردن در مورد فعالیت‌های مدرسه یا مسئولیت‌های مرتبط به دیابت حساس هستند؛ پس روی علاقه‌مندی‌ها یا کنجکاوی‌هایشان تمرکز کنید.