مشکلات چشمی و دیابت
بسیار شنیدهایم که دیابت میتواند سبب عوارض چشمی و درنهایت منجر به نابینایی شود و یا اینکه افراد مبتلا به دیابت ریسک بیشتری برای نابینایی نسبت به افراد غیر دیابتی دارند.
حقیقت این است که اغلب افراد مبتلا به دیابت ممکن است که عوارض چشمی محدودی را تجربه کنند. افراد مبتلا به دیابت با معاینات منظم میتوانند احتمال ایجاد مشکلات چشمی را بسیار کاهش دهند و حتی اگر مشکلی ایجاد شد میتوانند آن را درمان کنند بهشرط اینکه بهموقع تشخیص و درمان صورت بگیرد.
چشمها چگونه کار میکنند؟
برای اینکه بدانیم در عوارض (مشکلات) چشمی چه اتفاقی میافتد، بهتر است با عملکرد چشمها آشنا شویم. چشمها با یک غشای سخت بیرونی پوشانده شدهاند که به این پوشش شفاف و محدب قرنیه میگویند. کار قرنیه متمرکز کردن نور محافظت از چشمها است. نور بعد از قرنیه، از زلالیه (مایعی شفاف مابین قرنیه و مردمک) و مردمک (حفرهای که در مرکز قسمت رنگی چشم قرار دارد) عبور کرده و از لنز یا عدسی گذشته و نهایتاً بعد از عبور از زجاجیه (مایعی که در مرکز چشم قرار دارد) به شبکیه میرسد. شبکیه نورهای منعکسشده از اجسام را به سیگنالهای عصبی تبدیل کرده و آنها را به مغز میفرستد و در مغز این سیگنالها پردازش شده و عمل دیدن اتفاق میافتد.
گلوکوم (آب سیاه)
احتمال ابتلای افراد مبتلا به دیابت، به گلوکوم بیشتر از افراد غیر دیابتی است. در افراد با سابقه طولانی دیابت و نیز بالا رفتن سن ریسک ابتلا به گلوکوم بیشتر میشود. گلوکوم زمانی ایجاد میشود که افزایش فشار در چشم به رگهای خونی شبکیه و اعصاب چشم آسیب رسانده و درنتیجه این آسیبها به مرور دید کاهش مییابد. تجویز داروهای خوراکی کاهش دهنده فشار داخل چشم و یا جراحی، از روشهای درمانی گلوکوم است.
کاتاراکت (آب مروارید)
کاتاراکت، یکی از مشکلات چشمی بسیار شایع است که شیوع آن در افراد مبتلا به دیابت، بالاتر است. در افراد مبتلا به دیابت کاتاراکت در سنین پائین تر بیشتر دیده میشود و پیشرفت آن نیز سریعتر است. در کاتاراکت، عدسی چشم کدر شده و دید دچار مشکل میشود.
در موارد خفیف کاتاراکت، احتمالاً افراد اغلب باید عینک آفتابی بزنند و از عینکهایی با لنز کنترلکننده شفافیت (Glare-control lenses) برای دید بهتر استفاده کنند.
اما اگر کاتاراکت باعث اختلال در دید شود، ممکن است لازم باشد عدسی چشم با یک عدسی مصنوعی جایگزین شود. در افراد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی، احتمالاً بعد از برداشت عدسی وضعیت کمی بدتر شده و گلوکوم نیز بروز کند.
رتینوپاتی
رتینوپاتی دیابتی اصطلاح متداولی است که برای تمام مشکلات شبکیه ایجاد شده به دلیل دیابت، به کار میرود. رتینوپاتی به دو نوع پرولیفراتیو و غیر پرولیفراتیو تقسیم میشود.
رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو
این حالت، شایعترین شکل رتینوپاتی است که در آن مویرگهای که در قسمت پشت چشم هستند به شکل بادکنکی و یا کیسهای تغییر شکل میدهند. رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو بسته به میزان مویرگهای مسدود شده، سه سطح خفیف، متوسط و شدید دارد.
ادم ماکولا
ماکولا، قسمت کوچکی از شبکیه است که مختص دیدن جزئیات و دید واضح است. مویرگهای داخل و پشت شبکیه مسئول تغذیه ماکولا هستند. به دنبال آسیب این مویرگها به دلیل رتینوپاتی، مایعات از مویرگها نشت کرده، وارد ماکولا شده و منجر به ادم در آن میشود؛ این حالت ادم ماکولا نام دارد و با تاری دید و در موارد شدیدتر نابینایی همراه است. اگرچه رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو عموماً نیاز به درمان ندارد اما در شرایط ادم ماکولا، لازم است که درمان انجام شود. خوشبختانه درمان ادم ماکولا مؤثر بوده و میتواند سبب توقف پیشرفت و یا بعضاً برگشت دید از دست رفته شود.
رتینوپاتی پرولیفراتیو
باگذشت زمان، در بیشتر افراد رتینوپاتی پیشرفت کرده و میتواند سبب ایجاد مشکلات جدی به نام رتینوپاتی پرولیفراتیو شود. در این حالت مویرگهای خونی شدیداً آسیبدیده و مسدود میشوند، درنتیجه مویرگهای خونی جدیدی در شبکیه ایجاد میشوند. از آنجا که این مویرگهای جدید شکننده بوده و خونریزی میکنند، میتوانند باعث اختلال در بینایی شوند. این مویرگهای جدید همچنین میتوانند باعث تشکیل بافتهای غیر نرمال در شبکیه، تغییر شکل، جابجایی و در نهایت کنده شدن شبکیه شوند.
آیا من در معرض رتینوپاتی هستم؟
به طور کلی هر چه سابقه دیابت طولانیتر باشد، احتمال بروز رتینوپاتی بیشتر است. تقریباً همه افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و اکثریت افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مستعد رتینوپاتی دیابتی غیر پرولیفراتیو هستند، اما رتینوپاتی پرولیفراتیو که میتواند سبب اختلال جدی در بینایی شود، کمتر شایع است.
کنترل قند خون، کنترل فشارخون، مدتزمان ابتلا به دیابت و ژنتیک از عواملی هستند که میتوانند در پیشگیری از رتینوپاتی مؤثر باشند. احتمال بروز رتینوپاتی در افرادی که قند خون خود را بهتر کنترل میکنند، کمتر است.
باید توجه داشت که در بسیاری موارد، رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو و حتی رتینوپاتی پرولیفراتیو (که بسیار خطرناک است) علامتی ندارد تا زمانی که شبکیه بهشدت آسیب ببیند که این زمان برای درمان میتواند دیر باشد. بنابراین افراد مبتلا به دیابت باید به شکل منظم برای معاینه شبکیه به متخصصین شبکیه مراجعه نمایند. توصیه شده است که افراد مبتلا به دیابت نوع 2 از زمان تشخیص و افراد مبتلا به دیابت نوع 1، پس از گذشت 5 سال از زمان ابتلا با نظر پزشک، حداقل سالی یک بار باید برای بررسی شبکیه به متخصص شبکیه مراجعه نمایند.
گامهای بزرگی برای درمان رتینوپاتی دیابتی برداشته شده است و روشهای درمانی متعددی برای حفظ سلامت بینایی وجود دارد. البته هر چه تشخیص رتینوپاتی سریعتر باشد، احتمال درمان موفقیتآمیز بیشتر خواهد بود، مخصوصاً در زمانی که بافت هنوز نرمال بوده و آسیب کمتری به آن وارد شده است.
بنابراین با کنترل مناسب قند خون، انجام معاینات منظم و همکاری با تیم درمان میتوانیم سلامت چشمان خود در دیابت حفظ نماییم.