رژیم غذایی دیابت
اگر خودتان یا اطرافیانتان مبتلا به دیابت هستید ممکن است سوالاتی دربارۀ نحوۀ رعایت رژیم غذایی دیابت برایتان پیش آمده باشد. به عنوان مثال شاید این سوال به ذهنتان برسد که رژیم دیابت چگونه است یا اینکه دیابتیها چه بخورند. کمابیش باورهایی هم در این زمینه در جامعه وجود دارد که نادرستند. در این مقاله بعضی از این باورها را با هم مرور میکنیم و در ادامه به نکاتی دربارۀ اصول تغذیۀ دیابتیها میپردازیم.
باورهای نادرست دربارۀ تغذیۀ دیابتی
معمولاً وجود این باورهای نادرست ناشی از ندیدن آموزش صحیح، داشتن نگرشهای منفی یا تعصبها و پیشداوریهاست. بعضی از این باورهای نادرست اینها هستند:
- تنها دلیل مبتلا شدن به دیابت، سبک زندگی ناسالم و انتخابهای غذایی اشتباه است.
- غذای دیابتیها باید غذای مخصوصی باشد.
- فرد مبتلا به دیابت نباید از غذاهای حاوی قند و شکر استفاده کند.
- فرد دیابتی باید برای همیشه از خوردن برخی خوراکیها و نوشیدنیهای مورد علاقۀ خود پرهیز کند.
- مصرف نان، برنج، ماکارونی، سیبزمینی و سایر مواد کربوهیدراتی در رژیم غذایی دیابت ممنوع است.
- در رژیم غذایی دیابتیها، نباید از میوههایی مثل موز، انبه و انگور استفاده کرد.
هنگام روبهرو شدن با چنین باورهایی، ممکن است از کنترل دیابت خود ناامید شوید و تصور کنید دیگران درکتان نمیکنند. ازطرفی وقتی بر مبنای باورهای نادرست پیش بروید احتمالاً موفق به کنترل مناسب دیابت نخواهید شد. شاید در ابتدا، تشخیص اینکه کدام باور صحت علمی دارد و کدامیک اشتباه است شما را دچار چالش کند. اما با یادگیری اصول خودمراقبتی دیابت که اصول تغذیه و دیابت هم جزئی از آن محسوب میشود، میتوانید در این زمینه به توانمندی برسید.
آیا در رژیم غذایی دیابتی باید خوراکیهای مورد علاقۀ خود را حذف کنیم؟
جالب است بدانید رژیم غذایی ویژهای برای دیابت وجود ندارد و هر فرد باید برنامۀ غذایی متناسب با شرایط خود را داشته باشد. زیرا بدن هر شخص، به غذاها، رژیمها و الگوهای غذایی گوناگون، پاسخ متفاوتی میدهد. همچنین میزان نیاز روزانۀ هر فرد به غذا هم متفاوت است و عوامل مختلفی روی آن اثر میگذارند. ازجملۀ این عوامل میتوان به سن، جنسیت، میزان فعالیت بدنی، وزن، نوع دیابت و میزان کنترل قند خون اشاره کرد.
برخی هم تصور میکنند با ابتلا به دیابت، باید بهطور کامل مصرف بعضی مواد غذایی را کنار بگذارند. درصورتیکه در تغذیۀ دیابتی احتیاجی نیست غذاها و خوراکیهای مورد علاقهتان را کنار بگذارید، تنها کافی است اصل تعادل، تنوع و تناسب در رژیم غذایی را رعایت کنید. یعنی روزانه از همۀ گروههای غذایی موجود در هرم مواد غذایی، به تناسب نیاز بدنتان، مصرف کنید. زیرا نهایتاً آنچه بهعنوان غذا میخورید نهتنها در میزان کنترل دیابت اثرگذار است، بلکه در احساس سلامتی و سطح انرژیتان هم موثر خواهد بود.
اصول صحیح تغذیه در دیابت
کلید مدیریت دیابت، رعایت اصول تغذیه، در کنار انجام فعالیت بدنی منظم، مدیریت استرس و مصرف صحیح داروهای کنترل قند خون است. علاوه بر آن با رعایت اصول تغذیه در دیابت میتوانید بهخوبی وزن خود را مدیریت کنید و از ابتلا به چاقی و اضافهوزن بپرهیزید. با داشتن وزن مناسب نهتنها میتوانید قند خون را بهتر مدیریت کنید، بلکه میتوانید از ابتلا به سایر بیماریهای مزمن هم تا حد زیادی جلوگیری کنید.
در ادامۀ مطلب به نکاتی که لازم است در رژیم افراد دیابتی رعایت شود، اشاره میکنیم.
برای مصرف منظم وعدهها و میانوعدهها برنامهریزی کنید:
یکی از اصول مهم در رژیم غذایی دیابت، داشتن برنامۀ منظم برای مصرف وعدههای غذایی و میانوعدههاست. زیرا از این طریق میتوانید دیابت را بهتر کنترل کنید و از نوسانات شدید قند جلوگیری کنید. اما گاهی برخی افراد دیابتی که دچار چاقی یا اضافهوزن هستند، ازطریق حذف وعدههای غذایی خود، تصمیم به کاهش وزن میگیرند. انتخاب این روش برای کاهش وزن، کاری نادرست است. زیرا اگر از انسولین یا برخی داروهای کاهندۀ قند خون استفاده میکنید، این کار میتواند منجر به افت قند خون (هیپوگلیسمی) یا نوسانات شدید آن شود.
میان وعدههای خود را هوشمندانه انتخاب کنید:
در رژیم غذایی برای افراد دیابتی توصیه میشود برای میانوعده، بهجای خوردن تنقلات ناسالم، مثل چیپس، پفک و شکلات، جایگزینهای سالم انتخاب کنید. بهتر است با توجه به عدد قند خونتان، از خوراکیهای سالمی مانند ماست، میوه، سبزیجات، نان و پنیر، آجیل بدون نمک، مغزها و دانهها استفاده کنید.
کربوهیدرات غذای خود را بشمارید:
کربوهیدراتها منبع اصلی انرژی بدن انسان هستند. کربوهیدراتها از طریق مصرف مواد غذایی گوناگونی مثل نان، برنج، ماکارونی، پاستا، رشتهها، میوهها، حبوبات، لبنیات، قند و شکر به بدن ما میرسند. کربوهیدراتها سریعتر از سایر مواد مغذی میتوانند قند خون را بالا ببرند. بنابراین در تغذیۀ افراد دیابتی، اینکه چه مقدار و چه نوع کربوهیدراتی مصرف میشود، اثر مستقیمی روی کنترل قند خون دارد.
برای اطلاع از میزان کربوهیدرات مصرفی مناسب برای هر وعدۀ غذایی یا میانوعده، لازم است با پزشک یا مشاور تغذیه مشورت کنید. بعد از آن با شرکت در کلاسهای آموزشی، نحوۀ شمارش کربوهیدرات موجود در مواد غذایی مختلف را یاد بگیرید. همچنین دیدن جدول ارزش غذایی یا جدول حقایق تغذیهای که پشت بستهبندی محصولات خوراکی چاپ شده است میتواند در محاسبۀ میزان کربوهیدرات مواد غذایی کمکتان کند
وزن خود را مدیریت کنید:
مدیریت وزن در رژیم غذایی دیابتی، یک اصل مهم در کنترل قند، فشار و چربی خون محسوب میشود. همچنین اگر دچار اضافهوزن یا چاقی هستید کاهش وزن میتواند به کاهش مقاومت به انسولین و جلوگیری از ایجاد عوارض دیابت کمک کند. برای مدیریت وزن میتوانید از رژیمهای غذایی گوناگون یا الگوهای غذایی مختلف مانند الگوی بشقاب سلامت استفاده کنید. بنابراین توصیه میکنیم با کمک مشاور تغذیه، از رژیم غذایی سالم، متعادل و متنوع پیروی کنید تا به وزن مطلوب خود برسید.
مصرف مواد غذایی حاوی شکر را کاهش دهید:
خوراکیهای حاوی شکر معمولاً کربوهیدرات زیادی دارند. کربوهیدراتها میتوانند باعث بالا رفتن قند خونتان شوند. همینطور این نگرانی وجود دارد که با زیادهروی در مصرف خوراکیهای حاوی شکر، مصرف مواد سالم و مغذی کاهش یابد. اما کنار گذاشتن کامل خوراکیهای حاوی شکر کاری سخت و غیرقابلانجام بهنظر میرسد.
میتوانید در ابتدا با جایگزین کردن خوراکیهای سالم بهجای ناسالم شروع کنید. بهعنوان مثال بهجای کیک یا کلوچه از میوۀ تازه یا میوههای خشک استفاده کنید و بهجای نوشیدنیهای حاوی شکر، آب بنوشید یا از نوشیدنیهایی که با شیرینکنندۀ رژیمی شیرین شدهاند، البته به میزان متعادل، استفاده کنید.
برخی خوراکیها مانند سسهای سالاد و ماستهای میوهای هم، برخلاف تصور ما، حاوی شکر هستند. به این نوع شکر، شکر پنهان گفته میشود. با دقت به ترکیبات مواد غذایی میتوانید متوجه وجود آن در مادۀ غذایی شوید. پس بهتر است حواسمتان به مقدار مصرف این خوراکیها هم باشد.
فیبر غذا را افزایش دهید:
در غذای دیابتیها لازم است میزان مصرف روزانۀ فیبر افزایش یابد. ازجمله منابع غذایی فیبر در جدول غذای دیابتیها میتوان به غلات کامل، حبوبات، میوهها و سبزیها اشاره کرد. مطالعات نشان میدهد با مصرف فیبر، میتوان از فواید زیر بهرهمند شد:
- کنترل بهتر قند خون
- بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست (بهشرط مصرف آب کافی در کنار آن)
- ایجاد احساس سیری
- کاهش سطح کلسترول
- کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبعروقی
چربیهای سالم را جایگزین چربیهای ناسالم کنید:
افراد مبتلا به دیابت بیش از سایرین در معرض ابتلا به بیماریهای قلبیعروقی قرار دارند. به همین دلیل توصیه میشود تا حد امکان مصرف منابع غذایی حاوی چربی اشباع را کاهش دهید. ازجمله منابع غذایی حاوی چربیهای اشباع میتوان به گوشتهای پرچرب، لبنیات پرچرب، کره، سرشیر، خامه و روغنهای جامد اشاره کرد.
توصیه میشود بهجای چربیهای اشباع و ناسالم، از روغنهای مایع گیاهی مانند روغن زیتون، کنجد، آفتابگردان، آووکادو، آجیل و مغزها استفاده کنید. همچنین بهتر است برای طبخ غذاها از روشهایی استفاده کنید که غذای طبخشده روغن کمتری به خود جذب کند. بهطور مثال میتوان از ترفندهای زیر در طبخ غذا استفاده کرد:
- بهجای سرخ کردن، غذاها را آبپز، کبابی یا بخارپز کنید.
- برای بهبود طعم غذاها بهجای مصرف روغن، از ادویهها کنید.
- از ظروفی که لایۀ نچسب آن خراب شده است، استفاده نکنید.
- بطری روغنی استفاده کنید که دارای اسپری، فرچۀ روغن یا آرامریز باشد.
مصرف گوشت قرمز و فراوریشده را کاهش دهید:
شما هم از آن دسته دیابتیهایی هستید که در رژیم دیابتی مصرف کربوهیدرات خود را کاهش میدهید؟ اگر از این دسته هستید احتمالاً برای سیر شدن به مصرف بیشتر گوشت قرمز یا گوشتهای فراوریشده (مانند سوسیس و کالباس) روی میآورید. این انتخاب غذایی شیوهای نادرست است. زیرا زیادهروی در مصرف گوشت قرمز یا گوشتهای فراوریشده با احتمال ابتلا به بیماریهای قلبیعروقی و سرطانها در ارتباط است.
حذف کردن پروتئین هم کار درستی نیست زیرا بدن انسان برای کار و فعالیت روزانۀ خود نیاز به مقادیر کافی پروتئین دارد. بنابراین بهتر است بیشترِ پروتئین مورد نیاز بدنتان را از منابعی مانند حبوبات، تخممرغ، ماهی و گوشت طیور (مانند مرغ و بوقلمون) دریافت کنید.
به اندازۀ کافی میوه و سبزیجات مصرف کنید:
در رژیم غذایی برای دیابتیها با مصرف مقدار کافی میوه و سبزی طیف وسیعی از ویتامینها، املاح و فیبر به بدنتان میرسد. حتی میتوانید از میوه و سبزی بهعنوان یک میانوعدۀ سالم استفاده کنید. برخی تصور میکنند به دلیل آنکه میوهها و برخی سبزیجات (سبزیجات نشاستهای) کربوهیدرات دارند باید از رژیم غذایی حذف شوند. اما این کار کاملا اشتباه است. زیرا با این کار بدنتان را از بخش قابلتوجهی از مواد مغذی محروم میکنید.
به مقدار کافی ویتامین و املاح به بدنتان برسانید:
با مصرف متعادل و متنوع از همۀ گروههای موجود در هرم مواد غذایی، میتوانید نیاز بدنتان به املاح و ویتامینها را تأمین کنید. به عبارتی مصرف مکملهای ویتامینی تنها در صورت صلاحدید پزشک معالج قابلاستفاده است و لازم است از مصرف خودسرانۀ مکملها اجتناب کنید.
با جستجوی محصولات مخصوص دیابتیها خود را خسته نکنید:
بعضی تولیدکنندگان مواد غذایی، محصولاتی باعنوان «محصولات بدون شکر» تولید میکنند. آنها ادعا میکنند افراد دیابتی میتوانند آزادانه از این خوراکیهای رژیمی مصرف کنند. حتی به همین دلیل گاهی این محصولات را به قیمت بالاتری میفروشند.
جالب است بدانید در اکثر موارد این محصولات ازنظر کالری، چربی، قند، نشاسته و… تفاوتی با نوع غیر رژیمی خود ندارند و همچنان میتوانند باعث بالا رفتن قند خون شوند. حتی برخی ترکیبات که در این خوراکیها استفاده میشود، میتوانند باعث ایجاد علائم گوارشی شوند و اثر مُلین داشته باشند. پس زمان و درآمد خود را صرف جستجو و خرید چنین محصولاتی نکنید. همچنین به یاد داشته باشید در تغذیۀ دیابتی توصیه میشود برای شمارش کربوهیدرات این مواد غذایی، به جدول ارزش غذایی آن مراجعه کنید.
مراقب میزان نمک غذای خود باشید:
مصرف زیاد نمک میتواند منجر به افزایش خطر ابتلا به فشار خون، بیماریهای قلبیعروقی و سکته شود. بسیاری از غذاهای آماده و کنسروها حاوی مقدار زیادی نمک هستند. با دقت به نشانگر رنگی تغذیهای، میتوانید محصولاتی را انتخاب کنید که نمک کمتری دارند. همچنین در تغذیۀ دیابتی بهتر است برای بهبود طعم غذاها، بهجای نمک، از گیاهان معطر و ادویهها استفاده کنید.
مصرف نوشیدنیهای الکلی را کنار بگذارید:
مصرف الکل در افراد دیابتی با خطرات زیر در ارتباط است:
- افت قند خون
- بالا رفتن قند خون
- مشکلات قلبیعروقی
بنابراین مصرف نوشیدنیهای الکلی با توجه به خطراتی که برای سلامتی دارد، در جدول غذای دیابتیها، توصیه نمیشود.
نکتۀ آخر
تا اینجا یاد گرفتید در رژیم غذایی دیابت باید به چه نکتههایی توجه کنید تا بهتر بتوانید قندتان را کنترل کنید. در پایان لازم به یادآوری است که در کنار رعایت تغذیۀ دیابتی، انجام فعالیت بدنی منظم و ورزش بسیار اهمیت دارد. زیرا با رعایت این دو اصل در کنار هم، میتوانید دیابت را بهتر مدیریت کنید. البته ممکن است در قدم اول، ایجاد تغییر سبک زندگی مشکل به نظر برسد. اما به خاطر داشته باشید با شروع تغییرات کوچک میتوان به دستاوردهای بزرگی در زمینۀ سلامتی رسید.