پیش‌دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری ناگهانی نیست، بلکه به تدریج در طول زمان پیشرفت می‌کند. در بسیاری از افراد، این مسیر با مرحله‌ای به نام پیش‌دیابت آغاز می‌شود.
با گذر زمان، اگر اقدامی برای کنترل پیش‌دیابت انجام نشود، قند خون به سطح دیابت نوع دو خواهد رسید. اما نکتۀ مهم این است که می‌توان از این روند جلوگیری کرد. با تشخیص زودهنگام، تغییر سبک زندگی و کنترل وزن، امکان برگشت قند خون به محدودۀ طبیعی وجود دارد. در ادامۀ این مقاله، علائم پیش‌دیابت، روش‌های تشخیص و راه‌های درمان پیش‌دیابت را بررسی می‌کنیم.
تعریف پیش‌دیابت
پیش‌دیابت به حالتی گفته می‌شود که سطح قند خون فرد بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز آن‌قدر افزایش نیافته که به دیابت نوع دو تبدیل شود. در این شرایط، انسولین (هورمون تنظیم‌کنندۀ قند خون) به‌درستی عمل نمی‌کند. بنابراین، سلول‌های بتای پانکراس (لوزالمعده) تلاش می‌کنند انسولین بیشتری تولید کنند. ادامۀ این روند ممکن است باعث فرسودگی سلول‌های بتا و کاهش تولید انسولین شود که درنهایت قند خون را در محدودۀ بالاتر از حد طبیعی نگه می‌دارد و فرد را در معرض ابتلا به دیابت نوع دو قرار می‌دهد. البته، همۀ افرادی که به پیش‌دیابت مبتلا هستند، لزوماً در آینده دچار دیابت نوع دو نمی‌شوند.
پیش‌دیابت با نام‌های دیگری مانند پره‌دیابت، دیابت خاموش و دیابت پنهان نیز شناخته می‌شود. شناسایی و مدیریت این وضعیت اهمیت زیادی دارد، زیرا در بسیاری از موارد، پیش‌دیابت بدون علامت است، اما آسیب‌های ناشی از قند خون بالا ممکن است از همان ابتدا آغاز شده باشند.
چه نشانه‌هایی از علائم پیش‌دیابت هستند؟
با تشخیص و درمان زودهنگام پیش‌دیابت، می‌توان قند خون را به حالت عادی برگرداند، یا حداقل سرعت پیشروی آن را کند کرد. اگر یکی از عوامل خطر زیر را داشته باشید، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشید، باید برای بررسی قند خون خود، به پزشک مراجعه کنید. این عوامل خطر عبارت‌اند از:
- اضافه‌وزن و چاقی به‌خصوص در ناحیۀ شکم
- نداشتن فعالیت بدنی
- سابقۀ ابتلا به دیابت در بستگان درجه یک
- سابقۀ دیابت بارداری
- فشارخون بالا
- بالا بودن چربی‌های خون
- سابقۀ ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک
- تکرر ادرار (به‌خصوص در طی شب)
- احساس خستگی مفرط
- خارش یا برفک در ناحیۀ تناسلی
- تأخیر در بهبود زخم‌ها
- تشنگی زیاد
- تاری دید
- کاهش وزن بدون رعایت رژیم کاهش وزن
- سابقۀ بیماری‌های قلبی‌عروقی
- بالا بودن مقاومت به انسولین در بدن
روش تشخیص پیش دیابت چیست؟
پزشک برای تشخیص پیش‌دیابت، حداقل یکی از آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهد:
- قند خون ناشتا: اگر قند خون ناشتا در محدودۀ 100 تا 125 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد؛
- تست تحمل گلوکز (GTT): اگر بعد از خوردن 75 گرم گلوکز خوراکی، قند خون ۲ساعتۀ شما بین 140 تا 199میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد؛
- هموگلوبین ایوانسی (HbA1c): درصورتی که هموگلوبین ایوانسی در محدودۀ ۵.۷ تا ۶.۴ درصد باشد.
اگر نتیجۀ آزمایشها در افراد مستعدِ ابتلا به دیابت در محدودۀ طبیعی باشد، توصیه می‌شود هر 3 سال یک‌بار آزمایش تکرار شود. اگر نتیجۀ آزمایشها نشان‌دهندۀ پیش‌دیابت باشد، باید آزمایشها به‌صورت سالانه تکرار شود.
درمان پیش‌دیابت
درمان پیش‌دیابت ایجاد تغییرات اساسی در سبک زندگی است. اگر در معرض خطر دیابت هستید می‌توانید با اصلاح تغذیه، افزایش فعالیت بدنی و کنترل استرس، احتمال ابتلا را کاهش دهید یا روند پیشرفت آن را کند کنید. گاهی پزشک ممکن است برای درمان پیش‌دیابت داروهایی مانند متفورمین تجویز کند. اما دارودرمانی به‌تنهایی کافی نیست و باید در کنار آن تغییراتی هم در سبک زندگی ایجاد کنید.
اصلاح سبک زندگی شامل موارد زیر است:
1. پیروی از برنامۀ غذایی سالم
برنامۀ غذایی متنوع و متعادل به کنترل قند خون و کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند. مصرف سبزیجات، غلات کامل مانند نان سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای به کاهش نوسانات قند خون کمک می‌کند. در مقابل، غلات تصفیه‌شده مانند نان سفید و برنج سفید باید محدود شوند.
چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، مغزها و آووکادو را جایگزین چربی‌های ناسالم مانند کره، مارگارین و غذاهای سرخ‌شده کنید. همچنین مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده، سیب‌زمینی سرخ‌شده و پوره‌شده و لبنیات پرچرب توصیه نمی‌شود.
کربوهیدرات‌های ساده مانند قند و شکر را کاهش دهید و به شکر پنهان در مواد غذایی بسته‌بندی‌شده دقت کنید. زیرا این مواد باعث افزایش چربی بد، کاهش چربی خوب و افزایش مقاومت به انسولین می‌شوند که از عوامل خطر دیابت نوع دو هستند.
2. انجام فعالیت بدنی
فعالیت بدنی و ورزش منظم نه‌تنها نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به پیش‌دیابت و دیابت نوع دو دارد، بلکه یکی از اصول مدیریت دیابت و کنترل قند شناخته می‌شود. ورزش و فعالیت بدنی منظم با افزایش مصرف قند خون، کاهش وزن و بهبود حساسیت به انسولین به کنترل بهتر دیابت کمک می‌کند. توصیه می‌کنیم حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی با شدت متوسط مثل پیاده‌روی سریع یا 70 دقیقه در هفته ورزش مقاومتی انجام دهید. این زمان را می‌توان در سه یا پنج روز هفته تقسیم کرد. نکتۀ مهم این است که تعداد جلسات در هفته نباید از ۳ جلسه کمتر و زمان هر جلسه نباید از ۱۰ دقیقه کمتر باشد. علاوه‌بر ورزش، افزایش تحرک روزانه هم به مدیریت قند خون کمک می‌کند. برای مثال هنگام تماشای تلویزیون حرکات کششی انجام دهید، موقع صحبت با تلفن راه بروید یا خودروی خود را کمی دورتر از محل کار پارک کنید تا فرصتی برای پیاده‌روی داشته باشید.
با انجام منظم ورزش به‌مدت 150 دقیقه در هفته، حتی بدون کاهش وزن، می‌توانید ریسک ابتلا به دیابت نوع دو را تا 44 درصد کاهش دهید.
۳. کاهش وزن
اضافه‌وزن و چاقی یکی از مهمترین دلایل ایجاد پیش‌دیابت و دیابت نوع دو است. اگر پیش‌دیابت هستید با کاهش حداقل ۷ درصد وزن خود می‌توانید تا حد زیادی از بروز دیابت نوع دو پیشگیری کنید یا حداقل بروز آن را به تعویق بیاندازید.
4. ترک مصرف دخانیات
یکی از عوامل خطر بروز دیابت مصرف سیگار، دخانیات و حتی سیگارهای الکترونیکی است. گفته می‌شود افراد سیگاری 30 تا 40 درصد بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض ابتلا به دیابت نوع دو قرار دارند. ترک سیگار و دخانیات در مسیر کنترل قند خون اهمیت بسیاری دارد؛ چرا که سیگار کشیدن باعث بالا رفتن مقاومت به انسولین می‌شود و کنترل دیابت را سخت‌تر می‌کند. بهتر است بدانید که افراد مبتلا به دیابت که سیگار می‌کشند، بیشتر از افراد مبتلا به دیابت غیرسیگاری در معرض ابتلا به عوارض دیابت، به‌ویژه عوارض قلبی‌عروقی قرار دارند.
۵. مدیریت استرس
بسیاری از ما استرسهای مختلفی را در طول زندگی تجربه می‌کنیم؛ چه استرسهای مقطعی مرتبط به یک زمان خاص و چه استرس مربوط به فشار کاری زیاد یا شرایط زندگی. استرس نه‌تنها باعث ایجاد احساس ناخوشایند در ما می‌شود، بلکه روی سلامتی و عملکرد بدن تأثیر می‌گذارد؛ در زمان استرس سطح هورمون‌های کورتیزول، اپی‌نفرین و گلوکاگون افزایش می‌یابد که اثر آن‌ها ضد اثر انسولین است و منجر به افزایش قند خون می‌شوند. در این راستا ورزش‌هایی مانند یوگا می‌تواند کمک کننده باشد. استرس طولانی‌مدت می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت، افسردگی، فشارخون بالا و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن باشد؛ بنابراین بسیار مهم است که مدیریت استرس را جدی بگیریم. درصورت لزوم می‌توان از راهنمایی مشاورین، روانشناسان و متخصصین هم کمک گرفت.
۶. داشتن خواب مناسب
خواب نقش مهمی در تنظیم سوخت‌وساز، هورمون‌ها و سلامت قلب و عروق دارد. بنابراین داشتن خواب کافی و باکیفیت شبانه، در کنترل قند خون و اشتها مؤثر است. اگر خواب شبانۀ کافی (بین ۷ تا ۸ ساعت) داشته باشید، احتمال پیشرفت پیش‌دیابت و بروز دیابت نوع دو تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. همچنین افزایش کیفیت خواب، خطر بروز دیابت را ۴۰ تا ۴۸ درصد کاهش می‌دهد. استرس‌ها هم نقش مهمی در کاهش کیفیت خواب دارند. پس تلاش کنید استرسهای خود را مدیریت کنید. درصورتی که مشکل خواب شما برطرف نشد، بهتر است در این خصوص از مشاور کمک بگیرید.
علاوه‌بر مدت و کیفیت خواب، زمان خوابیدن و بیدار شدن هم بر ابتلا به دیابت تاثیر دارد. افرادی‌که شب زودتر می‌خوابند و صبح زودتر از خواب بیدار می‌شوند ۲ تا ۲.۵ برابر کمتر احتمال دارد به دیابت نوع دو ابتلا شوند.
اگر پیش‌دیابت هستید، برای مدیریت بهتر قندتان و جلوگیری از ابتلا به دیابت می‌توانید در دورۀ پیش‌دیابت گابریک شرکت کنید.
درنهایت
پیش‌دیابت زنگ خطری برای دیابت نوع دو است، اما تغییر سبک زندگی می‌تواند این روند را معکوس کند. با رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش، مدیریت استرس و کنترل وزن، می‌توان پیش‌دیابت را درمان کرد و از ابتلا به دیابت نوع دو پیشگیری کرد. اگر در معرض خطر هستید، اقدام زودهنگام می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت شما ایجاد کند.
