دیابت چیست؟ تعریف، علائم، انواع، علت‌ها و درمان کامل دیابت

دیابت چیست؟ درک علمی از بیماری قند خون

تعریف پزشکی دیابت:

دیابت یک بیماری متابولیک است که ارتباط تنگاتنگی با انسولین و عملکرد آن در بدن دارد. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتای پانکراس (لوزالمعده) تولید می‌شود و ورود قند به سلول‌ها را امکان‌پذیر می‌کند. گاهی دیابت به دلیل عدم تولید انسولین ایجاد می شود. گاهی نیز به دلیل کم شدن تولید انسولین یا اختلال در عملکرد آن. بنابراین قند خون بالا می رود که به آن دیابت گفته می شود. این حالت با بالا بودن موقت قند که ممکن است به‌دلیل استرس، بیماری‌های حاد، یا مصرف برخی داروها ایجاد شود متفاوت است؛ زیرا در دیابت اختلال پایدار و طولانی‌مدت در تنظیم قند خون وجود دارد.

نقش انسولین در بدن و دلیل مقاومت به انسولین

انسولین هورمونی است که باعث ورود قند به سلول و در نتیجه کاهش قند خون می شود. اگر سلول های بدن به طور مناسب به انسولین پاسخ ندهند، به اصطلاح مقاومت به انسولین اتفاق می‌افتد و قند خون بالا می‌رود. عوامل مهمی که با مقاومت به انسولین در ارتباطند عبارت‌اند از: ژنتیک: سابقه خانوادگی در حساسیت سلول ها به انسولین اثرگذار است. چاقی و چربی شکمی: چاقی یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد مقاومت به انسولین است. کم‌تحرکی: فعالیت بدنی منظم حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد. سبک زندگی و تغذیه نامناسب: مصرف غذاهای پرکالری و نوشیدنی‌های قندی مقاومت به انسولین را تشدید می‌کند. در نهایت، این عوامل نام برده می تواند روی میزان پاسخ سلول های بدن به انسولین تاثیر گذار باشد.

انواع دیابت و ویژگی‌های هرکدام

دیابت انواع مختلفی دارد که هرکدام علت، روند بروز و شیوه درمان متفاوتی دارند. شناخت تفاوت این انواع به انتخاب بهترین روش کنترل و پیشگیری از عوارض کمک می‌کند.

دیابت نوع یک (وابسته به انسولین)

دیابت نوع یک نوعی بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه سلول‌های بتای پانکراس (لوزالمعده) را تخریب می‌کند. این سلول‌ها مسئول تولید انسولین هستند و با تخریب آن‌ها، بدن دیگر قادر به تولید انسولین نخواهد بود. به همین دلیل، قند خون افزایش می یابد و علائم دیابت خود را نشان می دهند. ازجمله علائمی که معمولا همزمان با دیابت نوع یک بروز می کنند می‌توان به تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن غیرمنتظره و خستگی اشاره کرد. کنترل دیابت نوع یک از همان ابتدا نیازمند درمان با انسولین است. فناوری‌های نوین مانند سنسور پایش مداوم قند (CGM) و پمپ انسولین نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا دارند و به کنترل آسان تر دیابت کمک می کنند.

دیابت نوع دو

دیابت نوع دو شایع‌ترین نوع دیابت است و علت اصلی آن ترکیبی از مقاومت به انسولین و کاهش تدریجی تولید انسولین است. در مراحل اولیه، بدن هنوز انسولین تولید می‌کند اما سلول‌ها به آن مقاومت نشان می‌دهند. با گذشت زمان، پانکراس قادر به جبران این مقاومت نیست و سطح انسولین کاهش می‌یابد. عوامل خطر در این نوع شامل چاقی، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب و سابقه خانوادگی است. درمان شامل اصلاح سبک زندگی، داروهای خوراکی و در برخی موارد انسولین است. بسیاری از موارد دیابت نوع دو قابل پیشگیری هستند؛ به‌ویژه با تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و کنترل وزن.

دیابت بارداری

دیابت بارداری برای بعضی از مادران باردار رخ می‌دهد و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. دلیل آن تغییرات هورمونی دوران بارداری است که باعث مقاومت به انسولین می شود. این وضعیت اگر به خوبی مدیریت نشود می‌تواند برای مادر و جنین خطراتی ایجاد کند؛ مانند افزایش وزن جنین، زایمان پرخطر یا فشار خون بالا. کنترل دقیق قند خون در دوران بارداری ضروری است و معمولاً با رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی و در برخی موارد تزریق انسولین انجام می‌شود. پس از زایمان، سطح قند خون اغلب به حالت طبیعی بازمی‌گردد، اما این مادران بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده قرار دارند. بنابراین انجام غربالگری های منظم توصیه می شود..

انواع نادر دیگر

برخی انواع نادر دیابت مانند دیابت مونوزنیک (MODY، دیابت ناشی از بیماری های پانکراس و دیابت ناشی از داروها (مثل کورتون ها) در این گروه قرار می گیرند. شناخت این انواع نادر اهمیت دارد؛ زیرا تشخیص صحیح می‌تواند به انتخاب بهترین رویکرد درمانی کمک کند.

علائم دیابت – نشانه‌های اولیه و هشداردهنده

دیابت معمولاً با نشانه‌هایی ظاهر می‌شود که اگر به موقع تشخص داده و مدیریت شوند، می‌توان از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد. شناخت این علائم، اولین قدم برای مراجعه به پزشک و شروع یک مسیر مدیریت مؤثر است.

علائم شایع در دیابت نوع یک و دو

بسته به نوع دیابت امکان دارد علائم مختلفی در فرد بروز کند. توجه به این علائم در تشخیص و شروع به موقع درمان مفید است. این علائم می تواند هم در شروع دیابت و هم در زمان‌هایی که قند خون بالاست و کنترل نشده است، بروز کند. برخی علائم در دیابت نوع یک و نوع دو مشترک هستند. مانند موارد زیر:

• افزایش تشنگی
• پرادراری
• خستگی یا کاهش انرژی
• تاری دید
• افزایش اشتها
• خشکی شدید دهان و لب ها
• خشکی پوست

اما به خاطر داشته باشید علائم به تنهایی معیار تشخیص دیابت نیستند و پزشک با انجام آزمایش ها، تشخیص قطعی را انجام می دهد.

علائم اختصاصی دیابت نوع یک

برخی علائم مختص دیابت نوع ۱ هستند. به ویژه زمانی که فرد از دیابت خود مطلع نیست و با علائم کتواسیدوز دیابتی به بیمارستان مراجعه می کند. علائمی مانند:

• تهوع و استفراغ
• درد شکم
• استشمام بوی میوه از تنفس
• تنفس عمیق و سریع

علائم اختصاصی دیابت نوع دو

دیابت نوع ۲ اغلب به‌صورت تدریجی بروز می‌کند و ممکن است سال‌ها بدون علامت باقی بماند. بسیاری از افراد تنها از طریق آزمایش‌های روتین یا هنگام مراجعه به پزشک برای موضوعی دیگر به طور تصادفی متوجه افزایش قند خون خود می‌شوند. اما گاهی نیز افراد دچار علائمی مانند پرادراری، پرنوشی، پرخوری، ضعف یا تاری دید می شوند و در پی مراجعه به پزشک، دیابتشان تشخیص داده می شود.

آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص دیابت

تشخیص دقیق دیابت به کمک آزمایش‌های استاندارد انجام می‌شود و آگاهی از این روش‌ها به افراد کمک می‌کند بیماری را زودتر شناسایی و مدیریت کنند. ممکن است پزشک بسته به شرایط، از آزمایش های مختلفی جهت تشخیص دیابت کمک بگیرد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.

آزمایش قند خون ناشتا (FBS)

آزمایش قند خون ناشتا یکی از رایج‌ترین و ابتدایی‌ترین روش‌ها برای تشخیص دیابت است. این آزمایش پس از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن انجام می‌شود. محدوده‌های زیر برای تفسیر نتایج استفاده می‌شود:

• کمتر از ۱۰۰ mg/dL: طبیعی
• ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL: پیش‌دیابت
• ۱۲۶ mg/dL یا بیشتر: دیابت (در دو نوبت آزمایش)

این آزمایش برای همه افرادی که قصد چکاپ دارند به‌ویژه برای غربالگری سالانه افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو هستند، مانند افراد دارای اضافه‌وزن یا سابقه خانوادگی دیابت نوع دو اهمیت دارد.

آزمایش HbA1c

آزمایش HbA1c میانگین قند خون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد و یکی از ابزارهای مهم برای تشخیص و پایش قند خون است. مقادیر معمول برای تفسیر نتایج به‌صورت زیر است:

• کمتر از ۵.۷٪: طبیعی
• ۵.۷ تا ۶.۴٪: پیش‌دیابت
• ۶.۵٪ یا بیشتر: دیابت

مزیت این آزمایش این است که نیاز به ناشتا بودن ندارد و دید دقیقی از کنترل بلندمدت قند خون ارائه می‌دهد.

تست تحمل گلوکز (OGTT)

در تست OGTT، ابتدا قند خون ناشتا اندازه‌گیری می‌شود و سپس فرد محلولی حاوی ۷۵ گرم گلوکز مصرف می‌کند. دو ساعت بعد دوباره قند خون اندازه‌گیری می‌شود. تفسیر نتایج به‌صورت زیر است:

• کمتر از ۱۴۰ mg/dL: طبیعی
• ۱۴۰ تا ۱۹۹ mg/dL: اختلال تحمل گلوکز (پیش‌دیابت)
• ۲۰۰ mg/dL یا بیشتر: دیابت

این آزمایش حساسیت بالایی برای تشخیص زودهنگام اختلالات قند دارد و برای زنان باردار نیز کاربرد زیادی دارد.

قند خون تصادفی (BS)

این آزمایش بدون درنظرگرفتن زمان آخرین وعده غذایی انجام می‌شود و به این شکل است که اگر قند خون تصادفی ۲۰۰ mg/dL یا بیشتر باشد و فرد علائم دیابت داشته باشد، دیابت تشخیص داده می شود.

تشخیص پیش‌دیابت

پیش‌ دیابت مرحله‌ای است که سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما به محدوده دیابت نرسیده است. تشخیص این مرحله اهمیت زیادی دارد؛ زیرا با تغییر سبک زندگی، ورزش و تغذیه سالم می‌توان از پیشرفت آن به دیابت نوع دو پیشگیری کرد. آزمایش‌هایی مانند FBS، HbA1c و OGTT ابزارهای اصلی تشخیص پیش‌دیابت هستند.

درمان دیابت – از دارو تا سبک زندگی

درمان دیابت مجموعه‌ای از روش‌هاست که از اصلاح سبک زندگی تا استفاده از دارو و فناوری‌های نوین را شامل می‌شود. هدف این مرحله، حفظ قند خون در محدوده سالم و پیشگیری از عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت است.

درمان دارویی دیابت نوع دو

با توجه به شرایط فرد مبتلا به دیابت نوع دو، پزشک تصمیم می گیرد برای او داروی خوراکی دیابت، انسولین یا هردوی آن ها را در کنار هم تجویز کند. گروه های مختلفی از داروهای خوراکی دیابت وجود دارند. از جمله بی گوانیدها، سولفونیل اوره ها، مگلیتینیدها، داروهای ترکیبی و… که این داروها با مکانیسم های مختلفی موجب کاهش قند خون می شوند. مکانیسم هایی مانند کاهش مقاومت به انسولین، کاهش تولید گلوکز کبدی، جلوگیری از بازجذب قند در کلیه، دفع قند از طریق ادرار و… پزشک با توجه به وضعیت کنترل قند خون، پرونده پزشکی و هدف‌های درمانی بهترین ترکیب دارویی را انتخاب می‌کند.

درمان دیابت نوع یک

دیابت نوع یک به‌دلیل تولید نشدن انسولین، از همان ابتدا نیازمند درمان با انسولین است. انسولین‌ها بر اساس نوع عملکرد خود به انواع کوتاه‌اثر، سریع‌اثر، متوسط‌اثر و بلند‌اثر تقسیم می‌شوند. پزشک بر اساس عواملی مانند سن، وضعیت کنترل دیابت، دفعات افت قند تشخیص می دهد که شما چه نوع انسولین هایی، چه زمان و چه مقدار تزریق کنید.

فناوری‌های جدید

فناوری در سال‌های اخیر تحولی بزرگ در مراقبت از دیابت ایجاد کرده است. سنسورهای پایش مداوم قند (CGM) به افراد امکان می‌دهند قند خود را در لحظه مشاهده کنند و هشدارهای افت و افزایش قند را دریافت کنند. پمپ‌های انسولین هوشمند نیز با اتصال به CGM می‌توانند دوز انسولین را به‌طور خودکار تنظیم کنند. اپلیکیشن‌های آموزشی و ثبت قند خون نیز به بیماران کمک می‌کنند الگوهای قند خون خود را بهتر درک کنند و تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند.

درمان‌های ترکیبی و نوآورانه

در برخی شرایط، ممکن است از درمان‌های ترکیبی استفاده شود. پژوهش‌ها درباره انسولین هوشمند که در واکنش به افزایش قند فعال می‌شود، در حال پیشرفت است. همچنین تحقیقات گسترده ای در سراسر دنیا روی روش های جدید درمان دیابت مانند پیوند پانکراس یا سلول‌های بتا به منظور کشف درمان قطعی دیابت نوع یک در حال انجام است.

تغذیه مناسب برای افراد دیابتی

تغذیه سالم یکی از پایه‌های اصلی مدیریت دیابت است و آگاهی از انتخاب‌های غذایی مناسب، نقش مهمی در کنترل قند خون و پیشگیری از عوارض دارد.

اصول کلی تغذیه در دیابت

تغذیه نقش اساسی در مدیریت دیابت دارد و هدف اصلی، ایجاد تعادل در مصرف کربوهیدرات، پروتئین و چربی است. انتخاب غذاهای با شاخص گلایسمی پایین، مصرف فیبر کافی و پرهیز از قندهای ساده مانند نوشیدنی‌های شیرین‌شده از اصول کلیدی هستند. این سبک تغذیه به بهبود کنترل قند خون، مدیریت وزن و کاهش خطر عوارض کمک می‌کند.

شمارش کربوهیدرات

شمارش کربوهیدرات یکی از روش‌های مهم برای تنظیم دقیق دوز انسولین در افراد مبتلا به دیابت، به‌ویژه دیابت نوع یک است. این روش شامل محاسبه مقدار کربوهیدرات موجود در غذا و تنظیم انسولین بر اساس نسبت انسولین به کربوهیدرات است. منابع سالم کربوهیدرات شامل غلات کامل، حبوبات، سبزیجات نشاسته‌ای و میوه‌ها هستند.

وعده‌های غذایی روزانه

برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی روزانه باید متناسب با نیاز بدن، متنوع و منظم باشد. مصرف متعادل سه وعده اصلی (صبحانه، ناهار و شام) و ۳ میان وعده سالم می‌تواند به کنترل بهتر قند خون کمک کند. همچنین مصرف وعده ها و میان وعده ها در ساعت معین و ثابت، به بهبود وضعیت کنترل قند خون کمک چشمگیری می کند.

مکمل‌ها و ویتامین‌ها

در حالت عادی مصرف خودسرانه هیچ مکمل یا ویتامینی به افراد مبتلا به دیابت توصیه نمی شود. اما گاهی پزشک با توجه به آزمایش های شما ممکن است نیاز بداند مکمل هایی را تجویز کند.

ورزش و فعالیت بدنی در دیابت

فعالیت بدنی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود حساسیت بدن به انسولین و کاهش قند خون است. ورزش منظم نه‌تنها به مدیریت بهتر دیابت کمک می‌کند، بلکه خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی، اضافه‌وزن و افسردگی را نیز کاهش می‌دهد. ورزش باعث افزایش ورود گلوکز به سلول‌ها بدون نیاز به انسولین می‌شود و به همین دلیل یکی از اجزای اصلی خودمراقبتی در دیابت محسوب می‌شود. شما می توانید با توج به علاقه، وضعیت سلامتی و نظر پزشک خود انواع گوناگون ورزش را انتخاب کنید. ورزش هایی مانند:

• پیاده روی با شدت متوسط
• شنا
• دوچرخه سواری
• یوگا
• تمرینات مقاومتی
• فوتبال و…

نکات ایمنی:انجام تست قند خون قبل، حین و بعد از فعالیت بدنی برای جلوگیری از افت یا افزایش ناگهانی قند ضروری است. در افرادی که انسولین یا برخی داروها را مصرف می‌کنند، احتمال افت قند خون هنگام ورزش وجود دارد. به همین دلیل توصیه می‌شود:

• اگر قند خون بین ۷۰ تا ۱۰۰ mg/dL است، قبل از شروع ورزش یک میان‌وعده حاوی کربوهیدرات مصرف شود.
• اگر قند بیشتر از ۲۵۰ mg/dL باشد، به‌ویژه در صورت وجود کتون در ادرار، از انجام ورزش خودداری شود.

با رعایت این نکات، ورزش می‌تواند بخش امن، مؤثر و لذت‌بخشی از مدیریت دیابت باشد.

انسولین – راهنمای کامل

انسولین هورمونی حیاتی است که توسط سلول‌های بتای پانکراس تولید می‌شود و نقش اصلی آن کاهش قند خون از طریق ورود گلوکز (قند خون) به سلول‌هاست. در افراد مبتلا به دیابت، این روند یا به دلیل نبود انسولین (دیابت نوع یک) کمبود انسولین یا کاهش اثرگذاری آن (دیابت نوع دو) مختل می‌شود. آشنایی با انواع انسولین، روش‌های صحیح تزریق و نکات ایمنی در نگهداری آن برای کنترل بهینه قند خون ضروری است.

انسولین چیست و چگونه عمل می‌کند؟

انسولین مانند کلیدی است که درِ سلول‌ها را برای ورود گلوکز باز می‌کند. در نبود انسولین، کم بودن یا مقاومت به آن، قند در خون باقی می‌ماند و قند خون افزایش می‌یابد. تزریق انسولین در افراد مبتلا به دیابت نوع یک و برخی افراد مبتلا به دیابت نوع دو، به تنظیم قند خون و جلوگیری از عوارض کمک می‌کند.

انواع انسولین (کوتاه‌اثر، متوسط‌اثر، بلند‌اثر، مخلوط)

بر اساس مدت‌زمان شروع اثر و طول اثر، انسولین‌ها به چند گروه تقسیم می‌شوند:

• انسولین‌های کوتاه‌اثر و سریع‌اثر: برای کنترل قند خون وعده‌های غذایی استفاده می‌شوند.
• انسولین‌های متوسط‌اثر: به عنوان انسولین پایه استفاده می شود.
• انسولین‌های بلند‌اثر: به عنوان انسولین پایه استفاده می شود.
• انسولین‌های مخلوط: ترکیبی از انسولین پایه و غذایی، مناسب برای برخی برنامه‌های درمانی.

انتخاب نوع انسولین به شرایط فرد، الگوی زندگی و توصیه پزشک بستگی دارد.

تکنیک تزریق درست با قلم انسولین

رعایت تکنیک صحیح تزریق انسولین برای جلوگیری از عوارض ناشی از تزریق نادرست و تضمین اثرگذاری انسولین اهمیت زیادی دارد. نکات کلیدی شامل: ـ استفاده از سرسوزن ۴ یا ۵ میلی متر هنگام تزریق با قلم و سوزن ۶ میلی متری هنگام استفاده از سرنگ انتخاب مناسبی برای کاهش خطر تزریق عضلانی. ـ تزریق در لایه چربی زیر پوست و رعایت تکنیک تزریق چرخشی انسولین.. ـ نگه داشتن سوزن قلم در محل تزریق به‌مدت ۱۰ ثانیه پس از تزریق برای اطمینان از ورود کامل انسولین.

پیشگیری از لیپوهیپرتروفی

لیپوهایپرتروفی (آسیب بافت چربی زیر پوستی) که خود را معمولا به شکل نواحی سفت و برجسته نشان می دهد، یکی از مشکلات شایع در محل تزریق انسولین است که باعث اختلال در جذب انسولین می‌شود. برای پیشگیری:

• اصول تزریق چرخشی بین محل های تزریق و داخل هر محل را رعایت کنید. تزریق گردشی انسولین باعث می‌شود محل‌های قبلی تزریق فرصت ترمیم داشته باشند.
• از تزریق در نواحی سفت یا برجسته خودداری کنید.
• از هر سوزن بیش از یک بار استفاده نکنید..

نگهداری صحیح انسولین

از جمله دلایل اثر بخشی انسولین نگهداری صحیح آن است.

• انسولین استفاده‌نشده را داخل درب یخچال و در دمای ۲ تا ۸ درجه نگهداری کنید.
• انسولین در حال استفاده را می‌توان در اتاقی که دمای آن زیر ۳۰ درجه باشد، نگه داشت.
• از قرار دادن انسولین در معرض گرمای شدید، تابش مستقیم آفتاب، سرمای شدید یا یخ‌زدگی خودداری کنید.

عوارض دیابت در صورت کنترل نشدن

اگر دیابت به‌خوبی مدیریت نشود، می‌تواند به‌تدریج به بدن آسیب برساند. شناخت عوارض دیابت به افراد کمک می‌کند اهمیت کنترل قند خون را جدی‌تر بگیرند و از پیامدهای جدی پیشگیری کنند.

عوارض حاد

عوارض حاد دیابت مانند افت قند، افزایش قند خون و کتواسیدوز دیابتی می توانند در بازه زمانی کوتاهی، فرد را دچار چالش کنند. این وضعیت‌ها نیاز به رسیدگی فوری دارند:

• کتواسیدوز دیابتی (DKA): کتواسیدوز دیابتی در دیابت نوع یک دیده می‌شود. نقطه آغاز آن، کمبود یا نبودن انسولین کافی در بدن است. بنابراین بدن برای تأمین انرژی به جای سوزاندن قند، شروع به سوزاندن چربی ها می کند. این امر یک ماده جانبی به نام کتون تولید می کند که در خون تجمع پیدا می کند. به این حالت کتواسیدوز دیابتی گفته می شود. در زمان کتواسیدوز علائمی سراغ فرد می آید. علائم شامل تهوع، استفراغ، درد شکم، تنفس تند و بوی میوۀ گندیده یا استون از دهان است. این حالت  فورا نیاز به مراجعه به اورژانس مراکز درمانی دارد.
• هیپوگلیسمی (افت قند خون): معمولاً در اثر مصرف بیش‌ازحد انسولین، حذف وعده یا میان وعدۀ غذایی یا یا تأخیر در غذا خوردن ایجاد می‌شود. علائم شامل لرزش، عرق سرد، تپش قلب، گرسنگی شدید و در موارد شدید، بی‌هوشی، تشنج و کما است.
• هایپرگلایسمی شدید: افزایش بیش‌ازحد قند خون که اگر درمان نشود، می‌تواند رفته‌رفته باعث کم‌آبی بدن و مشکلات جدی شود.

عوارض مزمن

عوارض مزمن نتیجه کنترل نشدن طولانی‌مدت قند خون هستند و معمولاً طی سال‌ها ایجاد می‌شوند. کنترل قند خون، فشار خون و چربی‌ می‌تواند به‌طور قابل توجهی خطر این عوارض را کاهش دهد.

• عوارض چشمی (رتینوپاتی دیابتی): آسیب به رگ‌های خونی شبکیه که در موارد پیشرفته می‌تواند منجر به کاهش بینایی یا نابینایی شود.
• عوارض کلیوی (نفروپاتی دیابتی): آسیب به کلیه‌ها که در صورت پیشرفت ممکن است به نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه منجر شود.
• عوارض عصبی (نوروپاتی دیابتی): آسیب به اعصاب محیطی که باعث گزگز، سوزن سوزن شدن، حس برق گرفتگی و بی حسی در پاها یا دست ها می‌شود.
• عوارض قلبی‌عروقی: دیابت خطر بیماری های قلب و عروق، سکته قلبی و مغزی را افزایش می دهد. بنابراین کنترل مناسب قند، فشار و چربی خون اهمیت زیادی در پیشگیری از عوارض قلبی دیابت دارد.
• زخم پای دیابتی: از جمله مهمترین عوامل ایجاد زخم پای دیابتی، قند خون بالاست. در کنار آن عواملی مانند نوروپاتی محیطی، بیماری های عروق محیطی و فشارهای متعدد روی یک ناحیه از پا در این موضوع اثرگذار هستند. تاخیر در درمان منجر به پیشروی زخم و گاهی قطع عضو خواهد شد.

سلامت روان و دیابت

سلامت روان بخش جدایی‌ناپذیر مدیریت دیابت است. استرس، اضطراب و افسردگی می‌توانند کنترل قند خون را دشوار کنند و حتی باعث افزایش قند شوند. افراد مبتلا به دیابت ممکن است به‌دلیل تغییر سبک زندگی، نگرانی از عوارض و احساس فشار مداوم، دچار تنش روانی شوند. مدیریت استرس، استفاده از روش‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق و ذهن‌آگاهی، و داشتن حمایت اجتماعی از خانواده یا گروه‌های آموزشی می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی داشته باشد. مراجعه به متخصص سلامت روان نیز در بسیاری از موارد ضروری است.

• اثر استرس و افسردگی بر کنترل قند خون: استرس با ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول باعث افزایش قند خون می‌شود. افسردگی نیز می‌تواند انگیزه فرد برای پایبندی به درمان یا تغذیه مناسب را کاهش دهد. شناسایی و درمان به‌موقع این مشکلات برای پیشگیری از اختلال در کنترل دیابت اهمیت دارد.
• دیابت و اضطراب مزمن: اضطراب می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب، بی‌خوابی و افزایش نوسانات قند خون شود. در برخی افراد، اضطراب درباره هیپوگلیسمی (ترس از افت قند) می‌تواند منجر به رفتارهایی مانند پرهیز از تزریق انسولین یا مصرف بیش‌ازحد کربوهیدرات شود.
• اهمیت حمایت روانی و اجتماعی: حمایت از سوی خانواده، دوستان و تیم درمان نقش مهمی در کاهش فشار روانی و بهبود کیفیت کنترل دیابت دارد. شرکت در برنامه‌های آموزشی یا گروه‌های حمایتی نیز حس تعلق ایجاد کرده و به افزایش انگیزه کمک می‌کند.
• توصیه‌های رفتاری و ذهن‌آگاهی (Mindfulness): تمرینات ذهن‌آگاهی، مدیتیشن و یوگا می‌توانند سطح استرس را کاهش دهند و تمرکز فرد بر مراقبت از خود را افزایش دهند. انجام روزانه چند دقیقه تمرین تنفسی نیز می‌تواند اثرات مثبتی بر تنظیم احساسات و مدیریت قند خون داشته باشد.

خودمراقبتی در دیابت (بر اساس ADCES7)

خودمراقبتی پایه و اساس مدیریت موفق دیابت است. مدل هفت‌گانه ADCES7 شامل رفتارهایی است که افراد مبتلا برای کنترل بهتر بیماری باید دنبال کنند.

1. سازگاری (Healthy Coping): مدیریت احساسات، کنار آمدن با دیابت و دریافت حمایت عاطفی.
2. تغذیۀ سالم: یادگیری انتخاب‌های غذایی مناسب و سالم
3. ورزش و فعالیت بدنی: انجام فعالیت بدنی منظم و متناسب با شرایط فرد.
4. مصرف دارو و انسولین: استفادۀ درست از داروها و تزریق دقیق انسولین.
5. پایش قند خون و وضعیت سلامت: اندازه‌گیری منظم قند و پایش وضعیت سلامت فرد.
6. کاهش ریسک: انجام چکاپ‌های منظم و مراقبت‌هایی که از عوارض پیشگیری می‌کند.
7. حل مسئله: مدیریت موقعیت‌های خاص مانند بیماری، سفر یا روزهای پر استرس.

پیشگیری از دیابت و بازگشت از پیش‌دیابت

پیشگیری از دیابت نوع ۲ یکی از مهم‌ترین اهداف بهداشت عمومی است. با اصلاح سبک زندگی می‌توان خطر ابتلا را به‌طور قابل توجهی کاهش داد. اقدامات کلیدی عبارت‌اند از:

• تغذیه سالم و کاهش مصرف قندهای ساده
• فعالیت بدنی منظم
• کاهش وزن
• کنترل چربی خون و فشار خون
• خواب کافی و مدیریت استرس
• انجام آزمایش سالانه قند خون برای افراد در معرض خطر

افرادی که در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند، با رعایت این اصول شانس زیادی برای بازگشت قند خون به محدوده طبیعی دارند.

زندگی با دیابت  – امید، برنامه‌ریزی و آینده

دیابت پایان مسیر نیست. میلیون‌ها نفر در جهان با دیابت زندگی سالم، فعال و موفقی دارند. با استفاده از فناوری‌های نوین، پایش مداوم قند و ایجاد عادت‌های سالم، می‌توان کیفیت زندگی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشید. داستان‌های موفق بیماران، نشان می‌دهد که با آگاهی، انگیزه و حمایت، مدیریت دیابت کاملاً امکان‌پذیر است. برنامه‌ریزی روزانه، رعایت درمان و مراقبت از سلامت روان، سه رکن اصلی برای داشتن یک زندگی سالم با دیابت هستند.

سوالات متداول درباره دیابت (FAQ)

آیا دیابت درمان قطعی دارد؟

• در حال حاضر خیر، اما با کنترل صحیح می‌توان زندگی طبیعی داشت و خطر عوارض طولانی‌مدت را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داد. لازم به یاداوری است که تحقیقات گسترده ای جهت کشف درمان قطعی دیابت در دنیا در حال انجام است.

آیا دیابت ارثی است؟

• نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت نوع یک اندک است. در ابتلا به دیابت نوع دو ژنتیک نقش قابل توجهی دارد اما با داشتن سبک زندگی سالم می توان جلوی روشن شدن این ژن ها را گرفت یا حداقل به تاخیر انداخت.

چه غذایی باعث افزایش قند خون می‌شود؟

• تمام غذاهایی که حاوی کربوهیدرات هستند می توانند قند خون را بالا ببرند. در این میان خوراکی های پرکربوهیدرات که کربوهیدرات آن ها ساده (قند) است با سرعت بیشتری قند را افزایش می دهند. مانند نوشیدنی های حاوی شکر.

دیابت نوع ۲ بدون دارو قابل کنترل است؟

• در برخی موارد بله، با اصلاح تغذیه و افزایش فعالیت بدنی؛ اما بسیاری از بیماران برای رسیدن به کنترل مناسب به داروی خوراکی، انسولین یا هردوی آن‌ها نیاز پیدا می‌کنند.

چند بار باید قند خون را اندازه گرفت؟

• بسته به نوع دیابت و برنامه درمانی متفاوت است و پزشک تعداد و زمان‌های مناسب را مشخص می‌کند.

تفاوت انسولین قلمی و پمپ چیست؟

• قابلیت ویژه پمپ انسولین آن است که در صورت لزوم می تواند دوزهای بسیار کم انسولین را طبق برنامه، به شکل آهسته و پیوسته تزریق کند. همچنین تعداد دفعات ورود سوزن به بدن جهت تزریق را به طرز چشمگیری کاهش می یابد. انتخاب قلم یا پمپ بستگی به شرایط اقتصادی، نظر پزشک و پرونده پزشکی شما دارد.

آیا استرس باعث افزایش قند خون می‌شود؟

• بله، هورمون‌های استرس سطح قند را افزایش می‌دهند و مدیریت استرس بخشی مهم از کنترل دیابت است.

آیا دیابت باعث چاقی می‌شود یا برعکس؟

• اضافه‌وزن خطر دیابت نوع دو را افزایش می‌دهد و دیابت کنترل‌نشده نیز می‌تواند باعث تغییرات وزن شود.

چک‌لیست مرور سریع

• شناخت نوع دیابت کمک می‌کند بدانید بدن چگونه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و چه نوع مراقبتی برای شما مناسب‌تر است.
• آشنایی با علائم و روش‌های تشخیص باعث می‌شود تغییرات قند خون را زودتر متوجه شوید و درمان را به‌موقع آغاز کنید.
• اصلاح تغذیه و سبک زندگی پایه اصلی مدیریت دیابت است و می‌تواند روند بیماری را به‌طور قابل‌توجهی بهبود دهد.
• پایش منظم قند خون به شما کمک می‌کند الگوهای تغییرات قند را بشناسید و تصمیم‌های روزانه خود را بهتر تنظیم کنید.
• مصرف منظم دارو یا انسولین باعث می‌شود قند خون در محدوده سالم بماند و خطر عوارض کاهش یابد.
• مراجعه دوره‌ای به پزشک امکان ارزیابی مداوم وضعیت و تنظیم درمان را فراهم می‌کند.
• مراقبت از پاها، چشم‌ها و کلیه‌ها از آسیب‌های شایع و جدی در دیابت جلوگیری می‌کند.
• حفظ امید و انگیزه، انرژی لازم برای ادامه مسیر مراقبت از خود را فراهم کرده و کیفیت زندگی شما را افزایش می‌دهد.