مدیریت و درمان چاقی با داروهای کاهش وزن
چاقی امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت در جهان است. بر اساس آمار سال ۲۰۲۲، بیش از ۸۹۰ میلیون بزرگسال و ۱۵۹ میلیون کودک و نوجوان با این مشکل روبه‌رو هستند. چاقی فقط ظاهر بدن را تغییر نمی‌دهد، بلکه با فشار بر مفاصل، قلب، عروق و همچنین اختلال در ترشح هورمون‌ها، خطر ابتلا به مشکلاتی مثل کمردرد، زانودرد، دیابت نوع دو، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و … را افزایش می‌دهد. خبر خوب این است که با مدیریت درست، تغییر سبک زندگی و استفاده از روش‌های علمی درمان، می‌توان این خطرات را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. یکی از این روش‌های علمی، استفاده از داروهای کاهش وزن است.
داروهای کاهش وزن
گاهی حتی با وجود تلاش زیاد برای کاهش وزن، روش‌هایی مثل تغییر سبک زندگی، ورزش و رژیم غذایی به‌تنهایی کافی نیست و نیاز به کمک‌های درمانی دیگر برای کاهش وزن احساس می‌شود. یکی از روش‌های مدیریت و درمان چاقی، استفاده از داروهای تزریقی کاهش وزن است. با توجه به تنوع داروهای کاهش وزن و تبلیغات فراوان دربارهٔ آنها، انتخاب داروی مناسب کاری سخت و پیچیده است. برای انتخاب صحیح این داروها، لازم است به چند نکتهٔ مهم توجه کنید.
۱. چه افرادی می‌توانند از داروهای کاهش وزن استفاده کنند؟
در انتخاب روش مناسب برای درمان چاقی، ابتدا درجه و شدت آن با استفاده از نمایهٔ تودهٔ بدنی (BMI) محاسبه و بررسی می‌شود. بزرگسالان با BMI بیشتر از ۳۰ kg/m2 یا BMI بیشتر از ۲۷kg/m2 با مشکلات سلامتی مرتبط با چاقی مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی‌عروقی و کودکان بالای ۱۲ سال مبتلا به چاقی با BMI بیشتر از حد طبیعی برای سن و جنسشان، مستعد دریافت داروهای کاهش وزن هستند.
۲. میزان کاهش وزن با استفاده از داروهای لاغری چقدر است؟
مقدار کاهش وزن با استفاده از داروهای لاغری در هر فردی متفاوت است. میزان کاهش وزن می‌تواند از ۵ تا ۲۱ درصد متغیر باشد. این مقدار در بعضی افراد می‌تواند حتی بیشتر یا کمتر باشد. البته افرادی هم هستند که ممکن است با داروهای لاغری، کاهش وزنی نداشته باشند.
۳. چه مدت لازم است از داروهای کاهش وزن استفاده شود؟
بسته به مکانیزم اثر دارو، ممکن است نیاز به مصرف داروهای لاغری کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت باشد. درصورتی که نیاز به مصرف طولانی‌مدت داروی کاهش وزن باشد، قطع ناگهانی دارو ممکن است منجر به برگشت وزن شود. به همین دلیل استفاده از این داروها باید همراه با اصلاح سبک زندگی و تغییر رفتار باشد.
برای ایجاد تغییر پایدار در سبک زندگی و حفظ نتایج کاهش وزن، می‌توانید در کلاس‌های تناسب اندام انجمن دیابت گابریک شرکت کنید.
۴. داروهای لاغری چگونه باعث کاهش وزن می‌شوند؟
داروهای کاهش وزن براساس مکانیزم‌های مختلفی مانند افزایش متابولیسم، کاهش جذب چربی یا قند، تنظیم هورمون‌ها، تنظیم اشتها و ایجاد حس سیری کار خود را انجام می‌دهند.
۵. کدام دسته از داروهای کاهش وزن مناسب‌تر هستند؟
با توجه به تنوع داروهای لاغری و تبلیغات فراوان دربارهٔ آنها، فقط داروهای کاهش وزن تائیدشده از طرف سازمان غذا و دارو (FDA) که پزشک تایید کرده باشد، مناسب هستند. اورلیستات تنها داروی لاغری تائید شده از طرف FDA است که نیاز به نسخه ندارد. البته این به معنای بدون عارضه بودن دارو یا مناسب بودن برای همهٔ افراد نیست. اثربخشی و ایمنی بقیهٔ داروهای کاهش وزن بدون نیاز به نسخه که در داروخانه‌ها فروخته می‌شود را FDA تائید نکرده است.
علاوه بر توجه به تائید اثربخشی و ایمنی دارو از طرف FDA، لازم است به نکات زیر هم توجه کنید:
- سن مناسب برای استفاده از دارو
- هزینهٔ مصرف دارو
- اثرات جانبی احتمالی دارو
- تأثیر دارو در کاهش ریسک بیماری‌های مرتبط با چاقی مانند دیابت نوع دو و بیماری‌های قلبی و عروقی
جدیدترین دستهٔ دارویی برای کاهش وزن که FDA تائید کرده است، آگونیست گیرندهٔ پپتید شبه گلوکاگون ﹙GLP-1RA﹚ است. از این دستهٔ دارویی، سماگلوتاید با نام‌های تجاری اوزمپیک ﹙Ozempic﹚ و ویگووِی (Wegovy) و دوز بالای لیراگلوتاید با نام تجاری ساکسندا (Saxenda) را FDA برای کاهش وزن توصیه کرده است. البته لیراگلوتاید با دوزهای پائین‌تر با نام‌های تجاری ملیتاید (melitide) و ویکتوزا (Victoza) برای درمان دیابت نوع دو توصیه شده است.
یکی از جدیدترین دسته از داروهای کاهش وزن، تیرزپاتید (Tirzepatide) است که ترکیبی از GLP-1RA و GIP (پلی پپتید تحریک‌کننده ترشح انسولین) است که بانام‌های تجاری مانجارو (Mounjaro) و زِپبوند (Zepbound) شناخته شده است که علاوه بر کاهش وزن اثرات مفیدی در کنترل دیابت نوع دو، کاهش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی و سایر عوامل مربوط به سوخت‌وساز بدن دارد.
به‌طور کلی انتخاب بهترین داروی کاهش وزن به شرایط بدنی، بیماری‌های همراه و هدف درمان بستگی دارد و باید حتماً پزشک آن را تعیین کند.
۶. چگونه این دسته از داروها باعث کاهش وزن می‌شوند؟
GLP1 و GIP درواقع هورمون‌هایی هستند که در روده و در پاسخ به دریافت غذا ترشح می‌شوند و از راه‌های زیر به کاهش وزن کمک می‌کنند:
- کاهش سرعت تخلیهٔ روده
- افزایش ترشح انسولین
- کاهش ترشح گلوکاگون
- افزایش دریافت قند سلول‌ها
- کاهش آزادسازی قند از کبد
- افزایش حس سیری
این داروها با کاهش وزن، خطر بیماری‌های مرتبط با اضافه وزن و چاقی را کم می‌کنند. بسیاری از آنها برای کنترل قند در دیابت نوع دو و بهبود ای وان سی هم توصیه می‌شوند.
نکاتی که قبل از مصرف داروهای کاهش وزن باید آموزش دید؟
آشنایی با اصول و محل‌های تزریق: قبل از استفاده از داروهای تزریقی کاهش وزن مانند اوزمپیک، ساکسندا و مانجارو لازم است فرد با اصول تزریق مثل استفاده از سرسوزن مناسب و محل‌های تزریق آشنا شود.
آشنایی با تعداد دفعات تزریق: به‌عنوان مثال تزریق داروی اوزمپیک و مانجارو هفته‌ای یک‌بار و ساکسندا روزی یک‌بار است.
آشنایی با عوارض داروهای کاهش وزن: از عوارض جانبی مصرف داروهای کاهش وزن مثل GLP1 ها می‌توان به حالت تهوع، استفراغ، سردرد، سرگیجه، افزایش ضربان قلب، مشکلات گوارشی، افزایش ریسک برگشت غذا و آسپیراسیون اشاره کرد. با توجه به مکانیزم اثر این داروها که سبب کاهش سرعت تخلیهٔ معده و ایجاد حس سیری می‌شوند، لازم است افراد بدانند که خوردن غذا در حالت سیری می‌تواند سبب حالت تهوع خفیف و گذرا شود. افزایش تدریجی دوز داروها در کاهش عوارض جانبی آنها موثر است.
آشنایی با تداخل‌های دارویی: مصرف داروهایی مانند اوزمپیک، مانجارو و ساکسندا با داروهای خوراکی ضدبارداری می‌تواند سبب کاهش اثر داروهای ضدبارداری شود و لازم است از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید. همچنین در افراد مبتلا به دیابت که از انسولین طولانی‌مدت یا داروهای خانوادهٔ سولفونیل اوره برای کنترل قند استفاده می‌کنند، مصرف این داروها باید با تنظیم دقیق دوز و زیر نظر پزشک انجام شود تا دچار افت قند نشوند.
تجویز داروهای کاهش وزن توسط پزشک: اگر تمایل به مصرف این دسته از داروهای کاهش وزن دارید، لازم است دارو را پزشک برای شما تعیین و تجویز کند. استفاده از این داروها در افراد باردار یا مبتلا به التهاب پانکراس، نارسایی شدید کلیه، التهاب روده، فلج معده یا افرادی که در خانوادهٔ آنها سابقهٔ سرطان تیروئید وجود دارد توصیه نمی‌شود.
سخن پایانی: نقش دارو در مسیر کاهش وزن
داروهای کاهش وزن می‌توانند به‌عنوان بخشی از درمان جامع چاقی، در کنار اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم مفید باشند. با این حال، مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک باشد تا روند درمان ایمن، مؤثر و پایدار پیش برود. موفقیت در کنترل وزن، نیازمند پیگیری، تغییر رفتار و حمایت تخصصی است.
سوال‌های رایج
چه افرادی می‌توانند از داروهای کاهش وزن استفاده کنند؟
داروهای کاهش وزن معمولاً برای بزرگسالان با BMI بالای ۳۰ یا بالای ۲۷ همراه با بیماری‌هایی مثل دیابت نوع دو یا مشکلات قلبی تجویز می‌شن. کودکان بالای ۱۲ سال هم در صورت چاقی شدید ممکنه تحت نظر پزشک از دارو استفاده کنن.
داروهای لاغری چطور باعث کاهش وزن می‌شن؟
داروهای لاغری با روش‌های مختلف مثل کاهش اشتها، افزایش متابولیسم، کاهش جذب چربی یا قند، تنطیم هورمون‌ها، تنظیم اشتها و ایجاد حس سیری باعث کاهش وزن می‌شن. بعضی از اون‌ها روی کنترل قند خون هم اثر مثبت دارن.
آیا مصرف داروهای لاغری بدون نسخه ایمنه؟
فقط داروهایی که تأییدیهٔ سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) رو دارن ایمن محسوب می‌شن. مصرف خودسرانه یا داروهای تبلیغاتی بدون نسخه ممکنه خطرناک باشه و حتما باید زیر نظر پزشک دارو استفاده بشه.
آیا داروهای GLP1 مثل اوزمپیک یا مانجارو عوارض دارن؟
داروهای GLP1 مثل اوزمپیک، ساکسندا و مانجارو ممکنه عوارضی مثل حالت تهوع، استفراغ، سردرد، سرگیجه، افزایش ضربان قلب، مشکلات گوارشی، افزایش ریسک برگشت غذا و آسپیراسیون داشته باشن. مصرفشون باید فقط با تجویز پزشک انجام بشه.
آیا بعد از قطع داروی لاغری وزن برمی‌گرده؟
اگر داروهای کاهش وزن بدون اصلاح سبک زندگی قطع بشن احتمال برگشت وزن وجود داره. برای حفظ نتایج باید تغذیهٔ سالم و فعالیت بدنی ادامه پیدا کنه.
آیا بچه‌ها هم می‌تونن داروی کاهش وزن مصرف کنن؟
بله، داروهای کاهش وزن برای کودکان بالای ۱۲ سال ممکنه تجویز بشه، اما فقط در شرایط خاص و تحت نظر پزشک متخصص. برای تجویز این داروها، BMI کودک باید بیشتر از حد طبیعی برای سن و جنسش باشه
داروهای لاغری روی قند خون هم اثر دارن؟
بله، بعضی از داروهای لاغری مثل داروهای گروه GLP-1 (مثل اوزمپیک و مانجارو) اثرات مفیدی در کنترل قند خون دارن به همین خاطر، این داروها برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو هم تجویز می‌شن تا به بهبود سطح قند خون کمک کنن. البته استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک باشه، به‌ویژه برای جلوگیری از افت قند خون یا تداخل با داروهای دیگر.