سؤالات رایج دربارۀ انسولین: همه‌چیز دربارۀ انواع، نحوۀ تزریق و عوارض انسولین

انسولین یکی از مهم‌ترین داروهای کشف‌شده در تاریخ پزشکی است که زندگی افراد مبتلا به دیابت را متحول کرده است. با پیشرفت‌های چشمگیر در تولید انواع جدید انسولین و روش‌های متنوع تزریق آن، سؤالات زیادی دربارۀ نحوۀ استفادۀ صحیح از آن، تأثیرات جانبی و بهترین شیوه‌های مدیریت دیابت به‌وجود آمده است. در این مقاله، به بررسی رایج‌ترین پرسش‌ها دربارۀ انسولین می‌پردازیم تا به شما در درک بهتر این دارو و کنترل بهینۀ دیابت کمک کنیم.

انسولین چیست و چگونه عمل می‌کند؟

انسولین هورمونی است که در سلول‌های بتا در پانکراس تولید می‌شود و به سلول‌های بدن کمک می‌کند تا قند را از خون دریافت کند و به انرژی تبدیل کند .در بیماران دیابتی، انسولین به اندازۀ کافی تولید نمی‌شود یا بدن به‌درستی از آن استفاده نمی‌کند. به همین دلیل تزریق انسولین به عنوان جایگزین ضروری است.

چه نوع انسولینی برای من بهتر است؟

انتخاب نوع انسولین بستگی به نوع دیابت، سبک زندگی و نیازهای فردی شما دارد. انواع انسولین شامل:

• انسولین سریع‌اثر: مناسب برای کنترل قند خون بعد از وعده‌های غذایی؛
• انسولین طولانی‌اثر: همان انسولین پایه برای حفظ قند خون پایدار در طول روز؛
• انسولین ترکیبی: ترکیب انسولین‌های پایه و سریع‌اثر برای کنترل بهتر قند خون.

پزشک باتوجه به الگوی قند خون، میزان فعالیت و نیاز روزانۀ شما، نوع انسولین مناسب را تجویز می‌کند.

چه روش‌های جدیدی برای مصرف انسولین وجود دارد؟

در سال‌های اخیر، تحقیقات پزشکی بر توسعۀ انسولین‌های جدیدی متمرکز شده است که تزریق کمتر، اثربخشی بیشتر و مدیریت آسان‌تر دیابت را ممکن می‌کنند. بعضی از مهم‌ترین این نوآوری‌ها شامل انسولین‌های هفتگی، استنشاقی و مینی‌انسولین‌ها هستند.

انسولین هفتگی: کاهش دفعات تزریق

برخلاف انسولین‌های رایج که نیاز به تزریق روزانه دارند، انسولین‌های هفتگی گزینه‌ای جدید برای بیماران دیابت نوع ۲ محسوب می‌شوند.

انسولین آیکودِک (icodec): نوعی انسولین‌ پایه است. که با نام تجاری اَویکلی (Awiqli) وارد بازار دارویی شده است، اما هنوز در ایران در دسترس نیست. انسولین آیکودک تنها یک‌بار در هفته تزریق می‌شود. این انسولین در دیابت نوع دو باعث کنترل بهتر قند خون و هموگلوبین ای‌‌وان‌‌سی  می‌شود. اما استفاده از آن در دیابت نوع یک باعث افزایش دفعات افت قند می‌شود. همچنین مصرف آن در زنان باردار و افرادی که مشکلات کلیوی دارند توصیه نمی‌شود.

انسولین اِفسیتورا آلفا (Efsitora Alfa):

این انسولین محصول شرکت لیلی (Lilly) است که در سال ۲۰۲۴ معرفی شد و مثل آیکودک تنها یک‌بار در هفته تزریق می‌شود. این انسولین در حال حاضر در مراحل تحقیقاتی برای دیابت نوع ۲ قرار دارد.

انسولین استنشاقی: جایگزین تزریقات مکرر

افرِزا (Afrezza) یک انسولین بسیار سریع‌اثر و مسئول کنترل قند دوساعته است. افرزا به‌صورت استنشاقی استفاده می‌شود و در ریه‌ها جذب می‌شود و در کمتر از 1 دقیقه وارد جریان خون می‌شود. افرزا از سال ۲۰۱۴ تائید سازمان غذا و داروی آمریکا را گرفت و تا امروز استفاده می‌شود اما با استقبال زیادی مواجه نشده است.

مینی انسولین: الگو گرفته از طبیعت

محققان با الهام از ساختار انسولین موجود در برخی گونه‌های جانوری، در حال توسعۀ مینی انسولین‌ها هستند که نوعی انسولین سریع‌اثر با ساختمانی بسیار مشابه انسولین انسانی است. این انسولین با الگوبرداری از ساختمان انسولین نوعی حلزون طراحی شده است. این انسولین در مرحلۀ تحقیقاتی قرار دارد و بررسی اثربخشی آن بر کنترل قند خون انسان نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

آیا انسولین خوراکی وجود دارد؟

یکی از چالش‌های اصلی تولید انسولین خوراکی، تجزیۀ آن در دستگاه گوارش است. آنزیم‌های گوارشی مولکول انسولین را قبل از ورود به جریان خون تجزیه می‌کنند. بنابراین تأثیر آن از بین می‌رود. به‌تازگی اخباری دربارۀ ساخت انسولین به‌صورت قرص منتشر شده است. این نوع انسولین جایگزین انسولین سریع‌اثر است و نحوۀ استفادۀ آن به‌صورت مکیدنی است. انسولین از بافت دهان جذب و وارد جریان خون می‌شود. مطالعات اولیه نشان داده‌اند که این روش می‌تواند همانند روش تزریقی موثر باشد. اما این مطالعات هنوز به مرحلۀ آزمایش انسانی نرسیده است و زمان زیادی نیاز دارد تا این انسولین وارد بازار شود.

چگونه انسولین تزریق کنم؟

راه‌های متفاوتی برای رساندن انسولین به بدن وجود دارد:

تزریق انسولین با سرنگ: روشی سنتی و ارزان‌تر نسبت به قلم انسولین است و نیازمند دقت بالا در اندازه‌گیری دوز انسولین است. لازم است سوزن و سرنگ یک‌بار مصرف باشند

تزریق انسولین با قلم: نسبت به سرنگ‌ راحت‌تر است و دقت بالاتری در تزریق دوز انسولین دارد

استفاده از پمپ انسولین: پمپ‌ انسولین دستگاهی است که به‌طور خودکار انسولین را به بدن تزریق می‌کند و به کنترل قند خون کمک می‌کند. پمپ انسولین تقریباً به‌اندازۀ یک تلفن هوشمند یا کوچک‌تر است که بیرون بدن قرار می‌گیرد، یک سوزن نازک به لایۀ چربی زیر پوست متصل می‌شود و انسولینی که داخل مخزن پمپ است ازطریق یک لولۀ باریک به بدن تزریق می‌شود. نوع دیگر پمپ انسولین به‌صورت یک برچسب برجسته به پوست متصل می‌شود و بخش لوله حذف شده است. بعضی از پمپ‌های انسولین با بلوتوث به سنسورهای قند هم متصل می‌شوند که کنترل قند را راحت‌تر می‌کند.

عوارض جانبی انسولین چیست؟

شایع‌ترین عارضۀ جانبی انسولین افت قند خون (هیپوگلایسمی) است. علائم افت قند خون عبارتند از رنگ‌پریدگی، تعریق بیش‌ازحد، تپش قلب، لرزش دست، تغییر رفتار، اختلال در تمرکز، اختلال در تکلم، خواب‌آلودگی، تشنج و کما. با آموزش دیدن، شناسایی به‌موقع و درمان مناسب افت قند می‌توانید از این عوارض پیشگیری کنید.

سایر عوارض جانبی ممکن است شامل افزایش وزن، سفت و برجسته شدن محل تزریق (لیپوهایپرتروفی) و واکنش‌های آلرژیک باشد. واکنش آلرژیک می‌تواند به‌صورت قرمزی و خارش محل تزریق باشد که شایع نیست و به‌ندرت اتفاق می‌افتد.

زمانی که دچار افت قند می‌شوم، چه تصمیمی برای تزریق انسولین بگیرم؟

یکی از نکات مهم در مدیریت دیابت اقدام صحیح هنگام افت قند است. در هنگام افت قند خون:

ـ ابتدا یک منبع قندی سریع‌اثر مانند قند (4 حبه)، شکر یا عسل (1 قاشق غذاخوری)، نوشابه یا آبمیوۀ صنعتی (نصف لیوان) مصرف کنید.

ـ اگر وعدۀ غذایی اصلی نزدیک است، بعد از درمان افت قند غذا را میل کنید. در غیر این صورت، یک میان‌وعدۀ حاوی کربوهیدرات پیچیده بخورید.

ـ اگر بعد از درمان افت قند، می‌خواهید وعدۀ اصلی غذا را بخورید، انسولین غذایی را طبق دستور پزشک تزریق کنید (نوورپید یا اپیدرا بعد از غذا، انسولین رگولار وسط یا آخر غذا).

آیا تزریق انسولین‌ باعث چاقی می‌شود؟

انسولین یک هورمون سازنده است که علاوه‌بر کنترل قند خون ذخیرۀ چربی را هم افزایش دهد. اما دلیل اصلی چاقی تزریق انسولین نیست؛ بلکه خوردن غذای بیشتر و درنتیجه دریافت بیش‌ازحد کالری است. برای جلوگیری از افزایش وزن باید میزان غذای دریافتی را کنترل کنید و فعالیت بدنی منظم داشته باشید.

آیا تزریق انسولین در طولانی‌مدت باعث سرطان می‌شود؟

طبق تحقیقات انجام‌شده در دنیا تا امروز ارتباطی بین تزریق انسولین و بروز بیماری سرطان پیدا نشده است و انسولین کاملاً داروی ایمن و مطمئنی است.

آیا انسولین اعتیادآور است؟

یکی از باورهای نادرست دربارۀ انسولین این است که چون انسولین به‌صورت روزانه و مکرر تزریق می‌شود، می‌تواند عادت یا اعتیاد ایجاد کند. باید بدانیم که همۀ داروهای تزریقی منجر به اعتیاد نمی‌شوند. درواقع اثر انسولین مدتی بعد از تزریق کاملاً از بین می‌رود و پیوند پایداری با سلول‌های بدن ایجاد نمی‌کند که باعث عادت یا اعتیاد شود.

آیا تزریق انسولین به‌تنهایی برای مدیریت قند خون کافی است؟

مدیریت دیابت تنها به تزریق انسولین وابسته نیست. عوامل مختلفی مانند تغذیه، ورزش، استرس و اندازه‌گیری روزانۀ قند خون روی مدیریت آن اثر دارد. به مجموعۀ این رفتارها، خود مدیریتی دیابت گفته می‌شود که برنامه‌ریزی و انجام آن نیاز به آموزش استاندارد دارد.

آیا استفاده از انسولین ضرورت دارد؟

افرادی که مبتلا به دیابت نوع یک هستند، به‌دلیل از دست دادن کامل سلول‌های انسولین‌ساز، لازم است همیشه انسولین تزریق کنند. استفاده از انسولین برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو، در بعضی موارد موقت است و با مدیریت وزن، ورزش منظم، استفاده از داروهای خوراکی و کاهش مقاومت به انسولین، بعد از مدتی ممکن است پزشک انسولین را قطع کند. بعضی افراد مبتلا به دیابت نوع دو هم به‌دلیل کاهش قابل توجه ترشح انسولین از لوزالمعده، به‌صورت دائمی نیاز به تزریق انسولین دارند.

همچنین، در خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند، بعد از پایان بارداری در بیشتر مواقع مقاومت به انسولین بهبود پیدا می‌کند و با طبیعی شدن قند خون، نیاز به تزریق انسولین از بین می‌رود.

در روزهایی که بیمار هستم و تب دارم، باید انسولین تزریق کنم؟

بیماری می‌‌تواند باعث نوسان قند خون و دشوار شدن کنترل قندها شود. برای مدیریت بهتر قند در روزهای بیماری این نکته‌ها را به خاطر داشته باشید:

• پیش از بروز بیماری، خود و خانواده‌تان آموزش‌های لازم را دریافت کنید.
• در روزهای بیماری و کسالت، هرگز سرخود انسولین را قطع نکنید.
• قند خونتان را به دفعات بیشتری چک کنید.
• میزان کتون ادرارتان را اندازه بگیرید و درصورت مشاهدۀ علائم کتواسیدوز دیابتی بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنید.
• درصورت صلاح‌دید پزشک، دوز انسولینتان را مجدد تنظیم کنید.
• به مقدار کافی آب بنوشید و اگر بیش از 2 ساعت به‌دلیل تهوع یا استفراغ نتوانستید مایعات بنوشید، بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنید.

چه زمانی و چه مقدار باید انسولین تزریق کنم؟

انسولین‌های پایه (بلند اثر) باید طبق دستور پزشک در یک ساعت معین تزریق شود. انسولین‌های سریع‌اثر (مثلاً نوورپید، اپیدرا، هومالوگ 100) هم به‌طور کلی توصیه می‌شود 10 تا 15 دقیقه قبل از غذا یا بلافاصله قبل از غذا تزریق شود. برای کودکان، اگر مقدار غذایی که می‌خورند غیرقابل پیش‌بینی است، می‌توانید انسولین سریع‌اثر را بعد از غذا تزریق کنید.

دوز انسولین پایه را حتما باید پزشک تعیین کند. دربارۀ میزان واحد انسولین غذایی هم پزشک معالج باتوجه به وزن، سن، نوع دیابت، نوع انسولین و…، توصیه‌هایی به شما می‌کند و بعد باید باتوجه به واحد کربوهیدرات غذا، قند خون قبل از غذا و توصیۀ پزشک، خودتان دوز هر وعده را محاسبه کنید. برای آموزش کربوهیدرات‌شماری و محاسبۀ دوز انسولین هر وعده می‌توانید در کلاس‌های آموزش خود مدیریتی گابریک شرکت کنید.