شیرین کننده های رژیمی

به طور کلی شیرین‌کننده‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:

شیرین‌کننده‌های مغذی (Nutritive Sweeteners): این گروه حاوی کربوهیدرات هستند و کالری دارند، بنابراین مصرف آنها باید حساب شده باشد تا منجر به اضافه‌وزن نگردد.

شیرین‌کننده‌های غیرمغذی (Non-nutritive Sweeteners): دارای کالری اندک و یا فاقد کالری هستند. طعم شیرین آنها بسیار بیشتر از شکر معمولی (ساکارز) است. این شیرین‌کننده‌ها می‌توانند جایگزین طعم شیرین قند یا نوشیدنی‌های انرژی‌زای شیرین باشند.

قندهای الکلی

قندهای الکلی در محصولات غذایی به منظور کاهش میزان مصرف کربوهیدرات به طور گسترده استفاده می‌شوند و تأثیر کمتری روی افزایش قند خون دارند. این شیرین‌کننده‌ها به تنهایی یا در ترکیب با سایر شیرین‌کننده‌ها استفاده می‌شوند. انرژی تأمین شده توسط قندهای الکلی به علت تفاوت در هضم و جذب آهسته یا ناقص آنها متفاوت است. سوربیتول، مانیتول، زایلیتولو ایزومالت در این گروه قرار دارند.

مصرف زیاد سوربیتول و مانیتول به علت عدم جذب کامل در روده‌ها موجب اسهال می‌شود. به طور کلی مصرف این نوع شیرین‌کننده‌ها در افراد دیابتی چاق که دارای چربی خون بالایی نیز هستند، توصیه نمی‌شود. بنابراین قبل از مصرف فرآورده‌های غذایی رژیمی به برچسب روی آنها که بیانگر ترکیباتشان است دقت کنید.

ساخارین (Saccharin)

ساخارین به عنوان یک شیرین‌کننده غیرمغذی اولین بار در سال 1879 کشف و مورد استفاده قرار گرفت. این شیرین‌کننده 200 تا 700 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است و کالری ندارد. ساخارین در نوشیدنی‌ها، آب‌میوه‌ها، غذاهای فرآوری شده و در پخت و پز به صورت روزانه مصرف می‌شود. بیش از 30 مطالعه انسانی نشان داد که ساخارین برای مصرف انسان بی‌خطر است و در سال 2000 از لیست خوراکی‌های سرطان‌زا حذف شد.

آسپارتام (Aspartame)

آسپارتام به عنوان یک شیرین‌کننده مغذی با ساختار پروتئینی از دو آمینواسید فنیل‌آلانین و اسید آسپارتیک تشکیل شده است. این شیرین‌ کننده رژیمی در سال 1965 کشف شد و استفاده از آن در سال 1981 توسط FDA تأیید شد. طعم آسپارتام 200 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است و از آنجایی که کالری دارد، کمتر از آن استفاده می‌شود. آسپارتام نسبت به گرما مقاوم نیست و طعم شیرین آن با حرارت تغییر می‌کند، بنابراین معمولاً به تنهایی برای پخت و پز استفاده نمی‌شود. این شیرین‌کننده اغلب به صورت ترکیب با شیرین‌کننده آسه‌سولفام پتاسیم تولید می‌شود و طعم آن با پخت و پز تغییر نمی‌کند.

توجه: تنها افراد مبتلا به بیماری نادر فنیل‌کتونوری (PKU) باید در مصرف منابع حاوی فنیل‌آلانین از جمله آسپارتام دقت کنند.

آسه‌سولفام پتاسیم یا آسه‌سولفام-کا (Acesulfame K)

آسه‌سولفام-کا یک شیرین‌کننده غیرمغذی است که از ترکیب یک اسید آلی و پتاسیم تولید به دست می‌آید و در سال 1988 برای مصرف در صنایع غذایی مورد تأیید FDA قرار گرفت. طعم آن 200 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی بوده و اغلب به صورت ترکیب با سایر شیرین‌کننده‌ها مصرف می‌شود. ازآنجایی‌که طعم شیرین آسه‌سولفام-K (Ace-K) با حرارت تغییری نمی‌کند و مقاومت گرمایی دارد، می‌تواند برای پخت و پز مصرف ‌شود. همچنین این شیرین‌کننده به طور معمول در دسرهای سرد، شکلات‌ها، نوشیدنی‌ها و مواد غذایی پخته نیز استفاده می‌شود.

شیرین‌کننده آسپارتام ـ آسه‌سولفام

این طعم دهنده مقدار کمی کالری دارد و از ترکیب دو شیرین‌کننده آسپارتام و آسه‌سولفام-K با نسبت وزنی آسپارتام (64 درصد) و آسه‌سولفام-K (36 درصد) ساخته شده است، بنابراین بیشتر آسپارتام دارد و افراد مبتلا به فنیل‌کتونوری (PKU) در مصرف آن دقت کنند. طعم آن تقریباً 350 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است و برای صبحانه و صنایع غذایی مانند شیرینی‌ها، شکلات‌ها، آدامس‌ها، دسرها و نوشیدنی‌های رژیمی و همچنین ساخت بعضی از داروهای خوراکی به طور گسترده استفاده می‌شود.

سوکرالوز (Sucralose)

سوکرالوز یک شیرین‌کننده غیرمغذی بوده که طعم آن 600 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده به طور معمول در دسرهای سرد (مانند ژله‌ها)، آدامس‌ها، شکلات‌ها، نوشیدنی‌ها و مواد غذایی پخته استفاده می‌شود. سوکرالوز در حرارت پایدار است و طعم شیرین آن تغییری نمی‌کند، بنابراین به عنوان جایگزین شکر در پخت و پز غذا، شیرینی و کیک استفاده می‌شود.

نئوتام (Neotame)

نئوتام یک شیرین‌کننده غیرمغذی است و تقریباً 7000 تا 13000 برابر  شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده مشتقی از ترکیب دو آمینواسیدی فنیل‌آلانین و آسپارتیک اسید است. اگرچه نئوتام حاوی فنیل‌آلانین است، اما مقدار آن بسیار کم است و به مقدار ناچیزی در بدن آزاد می‌شود. این شیرین‌کننده نیز نسبت به حرارت مقاوم است، بنابراین برای پخت و پز غذا مناسب است، اما به ندرت در صنایع غذایی استفاده می‌شود.

آدوانتام (Advantame)

آدوانتام نیز یک شیرین‌کننده غیرمغذی است و تقریباً 20000 برابر  شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده نیز نسبت به حرارت مقاوم است و می‌تواند در آشپزی استفاده شود.

استویا (Stevia)

گلیکوزیدهای استویول (استویوزید و ربادیوزید A) ترکیبات طبیعی گیاه استویا (Stevia rebaudiana Bertoni) هستند و معمولاً با نام استویا شناخته می‌شوند. برگ‌های کامل این گیاه حاوی ترکیباتی هستند که همه آنها طعم شیرینی ندارند، بنابراین عصاره شیرین برگ‌های این گیاه در سال 2008  به منظور مصرف در صنایع غذایی استخراج شد.

این شیرین‌کننده غیرمغذی است و طعم آن 200 تا 400 برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. شیرین‌کننده‌ استویا در مقدار مناسب، طعم شیرینی دارد اما ممکن است در مقادیر بالاتر تلخ‌مزه شود. با این حال باید توجه شود عصاره برگ و گیاه استویا خام به طور کلی بی‌خطر (GRAS) شناخته نمی‌شوند و تأیید FDA را برای استفاده در مواد غذایی ندارد.