دیابت و مدرسه

هدف مدیریت دیابت کنترل قند خون در محدوده هدف تعیین شده از طرف پزشک با کمک مصرف انسولین روزانه و تنظیم برنامه غذایی و فعالیت بدنی است.

توجه داشته باشید آماده‌کردن فرزندتان برای رویارویی با شرایط و برخوردهای متفاوت در محیط مدرسه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از مسائلی که دانش‌آموزان مبتلا به دیابت با آن مواجه هستند، مطرح نمودن موضوع ابتلا به دیابت با دیگران است. به یاد داشته باشید که تشخیص دیابت برای یک فرد، زندگی او را تغییر می‌دهد. برای بسیاری از کودکان پذیرش این موضوع و آماده شدن برای مطرح کردن آن با دیگران، مسئله‌ای زمانبر است. ممکن است والدین به منظور فراهم کردن فضایی ایمن برای فرزندشان، بخواهند موضوع ابتلای او به دیابت را با همه در میان بگذارند، به ویژه کادر مدرسه. هرچند آنها باید از این موضوع اطلاع داشته باشند، طرح موضوع ابتلا به دیابت با سایرین به دانش‌آموز بستگی دارد. معمولا دانش‌آموزان به دلایل زیر همکاری کافی برای مدیریت دیابت را ندارند:

ترس از افشای بیماری: بیشتر در بچه‌های بزرگ‌تر و نوجوانان دیده می‌شود و دیابت را به‌ عنوان محدودیت در انجام یکسری از فعالیت‌های مدرسه می‌دانند.

ترس از تزریق: معمولاً در بچه‌های کوچک‌تر، ترس از تنها تزریق کردن وجود دارد.

خجالت از تزریق انسولین در مقابل دوستان: بسیاری از افراد مبتلا به دیابت و والدینشان احساس می‌کنند برخورد خوبی با آن‌ها در مدرسه نمی‌شود و این موجب انزوا فرد دیابتی می‌شود.

ترس والدین از ایجاد حملات هیپوگلیسمی در مدرسه و وسواس آن‌ها به تزریق انسولین در مدرسه.

احساس ترحم: کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت به دلیل ضرورت تست قند خون در مدرسه و خوردن مواد غذایی در موارد خاص و یا تزریق انسولین، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و ممکن است احساس کنند از سوی دیگران مورد ترحم قرار می‌گیرند.

از آنجایی که فرزند شما بیشتر زمان خود را در مدرسه می‌گذراند، مسئول بهداشت مدرسه، در حقیقت یکی از اعضای تیم درمانی او به حساب خواهد آمد. در نتیجه با مربی بهداشت همکاری کامل داشته باشید و اطلاعات کافی در مورد دیابت و اصول کنترل قند خون را در اختیار او قرار دهید. در صورتی که مدرسه مربی بهداشت ندارد، سعی کنید این همکاری را با ناظم یا آموزگار مدرسه داشته باشید. در ادامه به چند نکته اشاره شده است:

1- ​فرد مبتلا به دیابت باید بداند که جهت کنترل مناسب قند خون، گاهی نیاز به اندازه‌گیری قند خون و تزریق انسولین در مدرسه دارد و آنچه مهم است سلامتی اوست.

2- بعضی از بچه‌ها ممکن است به یک مکان خصوصی و خلوت برای تزریق نیاز داشته باشند و بعضی در مکان‌های عمومی به‌راحتی این کار را انجام می‌دهند و هر دو موقعیت باید برای آن‌ها فراهم باشد.

3- کودکان در سنین پایین‌تر، افراد تازه تشخیص یا کودکانی که در یادگیری مشکل دارند احتمالاً برای تزریق احتیاج به کمک دارند. درنتیجه والدین و مراقبین کودک باید طریقه تزریق انسولین و نحوه اندازه‌گیری قند خون و تجهیزات لازم برای آن و طریقه نگهداری را به کادر مدرسه آموزش دهند.

4- مدرسه، والدین و گروه پزشکی باید برای برآورده کردن نیازهای فرد مبتلا به دیابت با هم کار کنند.

5- همه کارکنان مدرسه باید برخورد با موارد اورژانس مثل افت قند خون را بدانند و حداقل دو نفر باید آموزش لازم در مورد مراقبت از فرد مبتلا به دیابت را داشته باشند تا در زمان غیبت، فرد دیگر در مدرسه حضور داشته باشد.

6- هیچ کودک مبتلا به دیابت نباید از فعالیت‌های روزانه مدرسه نظیر ورزش و برنامه‌های خارج از مدرسه همانند اردو به ‌صرف دیابتی بودن، منع شود؛ مگر اینکه قند وی کنترل نباشد.

7- به والدین نباید اجازه داده شود که برای تست قند خون و تزریق انسولین به مدرسه بیایند.

8- کودک مبتلا به دیابت در مدرسه باید یک برنامه مخصوص به خود داشته باشد که مشخص شود چه زمان تزریق انسولین و تست قند خون انجام شود و کودک بداند در صورت نیاز از چه کسی کمک بخواهد. والدین یک کپی از برنامه کنترل دیابت فرزندشان را به مدرسه بیاورند تا کارکنان بدانند با مشکلات احتمالی چگونه برخورد کنند.

9-گاهی لازم است به‌خصوص در نوجوانان مبتلا به دیابت که به اقتضای سنشان و سرکشی‌هایی که در این سن دارند، نه تنها در مدرسه بلکه در خانه هم از کنترل مناسب قند خون خودداری می‌کنند که مشاوره با روانشناس در این زمینه صورت گیرد.

نوسان قند خون در مدرسه

یکی از مسائلی که باید کادر مدرسه به ویژه آموزگاران و کارشناسان بهداشت از آن آگاهی داشته باشند، علایم و درمان افت قند و قند خون بالا است:

هیپوگلیسمی یا قند خون پایین

افت قند مشکلات جدی افراد مبتلا به دیابت به شمار می‌آید و نیازمند درمان فوری است. در این حالت قند خون دانش‌آموز به 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا پایین‌تر می‌رسد.

علائم افت قند خون: رنگ پریدگی، تعریق بیش از حد، تغییر رفتار، عدم توانایی در تمرکز، اختلال در تکلم، خواب آلودگی و لرزش دست

با مشاهده این علایم ابتدا قند خون فرد را اندازه گیری نمایید و  پس از اطمینان از افت قند، یکی از این نوشیدنی‌های زیر را فراهم نمایید: 4 حبه قند یا یک قاشق غذاخوری شکر حل شده در نصف لیوان آب، نصف لیوان آب میوه صنعتی (حاوی شکر)، نصف لیوان نوشابه غیر رژیمی

حتماً از دانش‌آموز بخواهید 15 دقیقه بعد از دریافت نوشیدنی‌های یاد شده، مجدداً قند خونش را اندازه‌گیری نماید و درصورتی‌که همچنان قند خونش پایین بود مجدداً از یکی از خوراکی‌های یاد شده استفاده نماید.

توجه داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نباید دانش‌آموز را در حالت افت قند تنها گذاشت و یا به تنهایی برای درمان افت قند به خارج از کلاس فرستاد!

 هیپرگلیسمی یا قند خون بالا

به معنای بالاتر بودن قند خون از میزان هدف است که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند عواقب جدی برای سلامت دانش‌آموز داشته باشد.

علائم قند خون بالا: تشنگی بیش از حد، خشکی دهان، خستگی و بی حالی، تکرر ادرار، تهوع

با مشاهده این علائم حتما از دانش‌آموز بخواهید قند خون خود را اندازه‌گیری کند. در صورتی که قند خون از 250 بالاتر بود حتماً مربی بهداشت مدرسه را آگاه نمایید.

از آنجایی‌که قند بالا باعث کم آبی بدن می‌شود از دانش‌آموز بخواهید هر ساعت با فاصله 15 دقیقه، یک لیوان آب بنوشد و در استفاده از سرویس بهداشتی او را آزاد بگذارید. همچنین از او بخواهید هر یک ساعت مجدداً قند خونش را کنترل کند تا از روند کاهش قند اطمینان حاصل شود.

درمان زود هنگام قند خون بالا از بروز یکی از حالت‌های اورژانس دیابت، به نام کتواسیدوز دیابتی جلوگیری می‌نماید.

در صورتی که دانش‌آموز دچار دل درد، حالت تهوع و بی‌حالی شدید شد، به دلیل خطر بروز عارضه کتواسیدوز، حتماً با والدین او تماس  بگیرید و آنها را در جریان قرار دهید.

فعالیت بدنی در مدرسه

مانند همه کودکان، کودکان مبتلا به دیابت نیز نیازمند ورزش و تفریح هستند؛ این تصور که دانش‌آموزان دیابتی نباید در فعالیت‌های ورزشی شرکت کنند، تصوری نابجاست؛ چرا که فعالیت بدنی صحیح علاوه بر تناسب اندام، تشویق به زندگی سالم و افزایش اعتماد به نفس، باعث بهبود عملکرد انسولین در بدن و کنترل بهتر قند خون می‌شود.

مربیان ورزش باید توجه داشته باشند که دانش‌آموزان مبتلا به دیابت احتیاج به نظارت بیشتری در حین ورزش دارند. توجه به علائم افت قند خون به منظور تشخیص و درمان صحیح از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین درصورتی‌که قند خون دانش‌آموز بالای 250 باشد، باید از انجام ورزش شدید دوری کند و آب زیادی بنوشد. بنابراین باید از دانش‌آموز بخواهیم قبل، حین و بعد از اتمام ورزش قند خون خود را کنترل نماید.

تغذیه و خوراکی‌ها در مدرسه

بخش مهمی از سلامت تمام دانش‌آموزان داشتن تغذیه سالم و دسترسی به مواد غذایی بهداشتی است. دانش‌آموزان مبتلا به دیابت مانند همه دانش‌آموزان می‌توانند از انواع مواد خوراکی سالم استفاده نمایند. در اینجا نقش مسئولین مدرسه در نظارت بر محصولات غذایی بوفه مدارس اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. عرضه میان وعده‌های سالم‌تر مانند لقمه‌های کوچک نان و پنیر، بسته‌های کوچک آجیل، شیرهای پاکتی کم چرب به جای تنقلات ناسالم مانند چیپس، پفک، شکلات و بستنی نه تنها به کنترل قند خون کودکان مبتلا به دیابت کمک می‌کند، بلکه در سلامت سایر دانش‌آموزان نیز نقش دارد. در نظر داشته باشید که در زمان قند بالا، مصرف خوراکی‌هایی مانند ذرت بو داده و آجیل در کنار سبزیجاتی مانند خیار و کاهو می‌تواند علاوه بر کنترل گرسنگی به مدیریت قند نیز کمک می‌کند.