افت قند خون (هیپوگلیسمی) در مدرسه
افت قند خون یا هیپوگلیسمی به معنای این است که قند خون فرد از 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر پایین‌تر باشد که از مشکلات جدی افراد مبتلا به دیابت به شمار می‌رود و نیازمند درمان فوری است.
افت قند خون یکی از دغدغه‌های پزشک معالج، والدین و کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 در مدرسه است. فعالیت روزانه، بی‌توجهی به مصرف وعده‌های غذایی مثل صبحانه احتمال بروز افت قند خون را در مدرسه افزایش می‌دهد. افت قند خون شدید باعث رنگ پریدگی، تعریق، بی‌حوصلگی، بی‌توجهی و درنهایت تشنج می‌شود که از بدترین خاطراتی است که کودکان و والدین از آن یاد می‌کنند.
علائم افت قند خون چیست؟
رنگ پریدگی، تعریق بیش از حد، تغییر رفتار، عدم توانایی در تمرکز، اختلال در تکلم، خواب آلودگی و لرزش دست
با مشاهده این علایم ابتدا قند خون فرد را اندازه گیری نمایید و پس از اطمینان از افت قند، یکی از این خوراکی های زیر را فراهم نمایید:
- 4 حبه قند حل شده در نصف لیوان آب
- نصف لیوان آب میوه صنعتی (حاوی شکر)
- نصف لیوان نوشابه غیر رژیمی
- 1 قاشق غذاخوری شکر یا عسل
حتماً از دانش آموز بخواهید 15 دقیقه بعد از دریافت نوشیدنی‌های یاد شده، مجدداً قند خونش را اندازه‌گیری نماید و درصورتی‌که همچنان قند خونش پایین بود مجدداً از یکی از خوراکی‌های یاد شده استفاده نماید.
توجه داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نباید دانش آموز را در حالت افت قند تنها گذاشت و یا به تنهایی برای درمان افت قند به خارج از کلاس فرستاد!
پیشگیری از افت قند خون
با آموزش صحیح والدین، کودک و اولیا مدرسه،اطمینان از مصرف غذا و تزریق مناسب انسولین، آموزش علائم افت قند و همراه داشتن خوراکی های مناسب برای درمان افت قند، همچنین مطلع کردن مربی بهداشت و اولیا مدرسه از تزریق انسولین، همگی دغدغه ایجاد افت قند خون در مدرسه را کاهش می‌دهند. افت قند خون در ساعات ورزش را هم می توان با مصرف میان وعده مناسب در حین ورزش، مطلع کردن معلم ورزش و آموزش فرد، توجه به میزان قند خون در زمان ورزش کنترل و پیشگیری کرد. با آموزش مناسب احتمال ایجاد افت قند خون در ساعات مدرسه کاهش می‌یابد تا کودکان عزیز مبتلا به دیابت بتوانند با موفقیت و شادی کامل و با خاطرات خوب دوران مدرسه را سپری کنند.
قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در مدرسه
قند خون بالا یا هیپرگلیسمی به معنای این است که قند خون فرد از 250 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر بالاتر باشد که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند عواقب جدی برای سلامت دانش آموز داشته باشد.
علائم قند خون بالا چیست؟
تشنگی بیش از حد، خشکی دهان، خستگی و بی‌حالی، تکرر ادرار، تهوع
با مشاهده این علائم چه باید کرد؟
با مشاهده این علائم ابتدا از دانش آموز بخواهید قند خون خود را اندازه‌گیری کند. در صورتی که قند خون از 250 بالاتر بود حتماً مربی بهداشت مدرسه را آگاه نمایید.
از آنجا که قند بالا باعث کم آبی بدن می‌شود از دانش آموز بخواهید هر ساعت با فاصله 15 دقیقه، یک لیوان آب بنوشد و در استفاده از سرویس بهداشتی او را آزاد بگذارید. همچنین از او بخواهید هر یک ساعت مجدداً قند خونش را کنترل کند تا از روند کاهش قند اطمینان حاصل شود.
هنگامي که دانش آموز دچار اقرايش قند خون مي شود، فعاليت فيزيکي بايد مطابق با آن تغيير نمايد.
اگر دانش آموز دچار حالت تهوع و يا استفراغ نيست و کتون در ادرارش وجود ندارد، افزايش فعاليت فيزيکي مي‌تواند به کاهش سطح قند خون او کمک نمايد.
اگر ميزان کتون متوسط تا بالا باشد و قند خون نيز از 250 يا 300 ميلي گرم بر دسي ليتر بالاتر باشد، دانش آموز بايد از ورزش اجتناب نمايد.
در صورتی که دانش آموز دچار دل درد، حالت تهوع و بی‌حالی شدید شد، به دلیل خطر بروز عارضه کتواسیدوز، حتماً با والدین او تماس بگیرید و آنها را در جریان قرار دهید.
پیشگیری از قند خون بالا
افزايش قند خون مي‌تواند باعث افت توانايي‌هاي شناختي و تضعيف عملکرد تحصيلي داتش آموزان گردد و تقريبا تمام کودکان در طول روز دچار افزايش قند خون مي‌شوند که درمان زود هنگام آن از بروز کتواسیدوز دیابتی جلوگیری می‌نماید.
در بسياري از مواقع اين افزايش قند خون کمي بالاتر از محدوده کنترل (پايين تر از 250 ميلي گرم بر دسي ليتر) بوده و تنها براي مدت کوتاهي ادامه دارد. برخي از کودکان ممکن است دچار دوره‌هاي طولاتي‌تري از افزايش شديد قند خون (بالاتر از 250 ميلي گرم بر دسي ليتر) شوند. اين افزايش قند ممکن است به دليل فراموش کردن تزريق انسولين و يا ناکافي بودن ميزان انسولين، پرخوري و يا کاهش فعاليت بدني رخ دهد. همچنین بيماري، عفونت، جراحت، فعاليت بدني شدید و يا استرس عاطفي شديد می‌توانند باعث افزايش قند خون شوند.
کتواسیدوز دیابتی
کتواسیدوز دیابتی وضعیت اورژانسی است که به دلیل افزایش قند خون به وجود می‌آید و برای تمامی مبتلایان به دیابت تهدیدی جدی محسوب می‌شود، چرا که در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به کما و حتی مرگ شود.
هنگامی که سلول‌های بدن گلوکز مورد نیاز خود را برای تأمین انرژی دریافت نکنند، بدن شروع به سوزاندن چربی می‌کند که در نتیجه آن ترکیبی اسیدی به نام کتون تولید می شود؛ کتون‌ها در خون جمع می‌شوند و در صورتی که انسولین کافی در بدن وجود نداشته باشد، کتون وارد ادرار خواهد شد. بنابراین ظهور کتون در ادرار نشانه عدم کنترل قند خون و قند خون بالا است و احتمال ایجاد کتواسیدوز دیابتی وجود دارد.
درمان کتواسیدوز معمولاً در بیمارستان صورت می‌گیرد، با این حال شما می‌توانید به واسطه آشنایی با علایم هشدار دهنده کتواسیدوز و کنترل منظم قند خون و بررسی منظم کتون ادرار، از بروز آن جلوگیری نمایید.
علائم هشدار دهنده کتواسیدوز
کتواسیدوز معمولا به طور تدریجی ایجاد می‌شود. اجسام کتونی حدود 12 تا 14 ساعت بعد از ظاهر شدن در ادرار، در خون نیز تجمع پیدا می‌کند. در این شرایط با شروع استفراغ، تنها در طی چند ساعت کتواسیدوز بروز می‌کند.
علائم اولیه کتواسیدوز
تشنگی یا خشکی شدید دهان، تکرر ادرار، میزان بالای قند خون و میزان بالای کتون در ادرار.
علائم دیگری که در مراحل بعد ظاهر می‌شوند
احساس خستگی مداوم، خشکی، قرمزی و برافروختگی پوست، تهوع، استفراغ، درد شکم، تنفس غیر طبیعی (سریع و عمیق)، استشمام بوی استون از دهان، گیجی، کاهش تمرکز و سطح هوشیاری.
از آنجایی که کتواسیدوز وضعیتی جدی و خطرناک است، در صورت بروز هر یک از علائم فوق بلافاصله با پزشک معالج خود تماس بگیرید و یا به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس بیمارستان محل خود مراجعه کنید.
عوامل بروز کتواسیدوز دیابتی
بیماری: عفونت‌ها (به ویژه عفونت‌های تنفسی و عفونت مجاری ادرار) و سایر بیماری‌ها باعث افزایش سطح هورمون‌های خاصی مانند آدرنالین یا کورتیزول می‌شود. این هورمون‌ها ضد انسولین عمل می‌کنند و باعث بالا رفتن قند خون می‌شوند و بنابراین گاهی اوقات می‌توانند آغازگر کتواسیدوز دیابتی باشند.
اشکال در مصرف انسولین: فراموش کردن تزریق انسولین و یا عدم تزریق مقدار کافی انسولین می‌تواند باعث کمبود شدید این هورمون در بدن شود و درنهایت وضعیت کتواسیدوز دیابتی آغاز می‌شود.
عوامل دیگر: استرس، آسیب‌های فیزیکی یا روانی، تب بالا، جراحی، حمله قلبی و سوء مصرف الکل یا مواد مخدر مخصوصا کوکائین
درمان کتواسیدوز دیابتی
درمان کتواسیدوز دیابتی شامل تجویز مایعات و انسولین اضافی توسط پزشک است. پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که شما دوز انسولین خود را افزایش دهید و یا از انواع سریع اثر یا کوتاه اثر استفاده نمایید. آنها همچنین افزایش مصرف مایعات، البته از نوع بدون قند را نیز توصیه خواهند نمود. در این مواقع باید قند خون و همچنین میزان کتون ادرار به طور مکرر بررسی و اندازه گیری شود.
پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی
به منظور جلوگیری از بروز کتواسیدوز، داروهای خود را مطابق با تجویز پزشک مصرف نمایید. به تاریخ انقضا و کیفیت انسولین‌ها دقت کنید. چنانچه از قلم انسولین استفاده می‌کنید، قبل از هربار تزریق هواگیری را انجام دهید تا مطمئن شوید، سر سوزن سالم است. اگر از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، همواره باید اتصالات لوله از نظر وجود حباب‌های هوا بررسی شود و از عدم نشتی انسولین اطمینان حاصل نمایید.
به یاد داشته باشید که با اصلاح الگوی تغذیه‌ای، پیروی از یک برنامه غذایی منظم و داشتن فعالیت بدنی مداوم و کنترل مرتب قند خون می‌توانید دیابت خود را به خوبی مدیریت کنید.